Ogólna charakterystyka
Filozofia przyrody była najwcześniejszym okresem greckiego myślicielstwa. Główny okres jej rozwoju przypadł na VI w. p. n. e. Myśliciele związani z tym nurtem skupiali się przede wszystkim na kosmologii, a więc rozważaniami nad powstaniem, przyczyną i naturą świata. Najbardziej charakterystycznym poglądem był tu tak zwany substancjalizm, czyli przekonanie, że istota rzeczywistości tkwi w jakiejś substancji (żywiole). Poszukiwano więc zasady bytu, tak zwanej arche, za którą uważano wodę, powietrze czy ogień. Najważniejszym pojęciem filozofii przyrody był kosmos (gr. „ład”), czyli wszechświat rozumiany jako całość podporządkowana określonym prawom.
Tales (VII/ VI w. p. n. e.)
Tales to myśliciel, od którego zaczyna się wielka grecka filozofia. Najważniejszą zasługą filozofa było przejście od mitologii i pojedynczych umiejętności praktycznych do nauki, czyli uporządkowanego systemu twierdzeń opartych o dowodzenie. Tales sformułował pierwsze zadanie filozofii, którym było dociekanie początku i praw przyrody. Uważał on, że podstawową materią wszechświata była woda.
Heraklit z Efezu (VI/ V w. p. n. e.)
Według Heraklita podstawową zasadą świata jest ogień, który podlega ciągłym przemianom w inne żywioły. Najważniejszą cechę rzeczywistości stanowi natomiast według niego zmienność. Najsłynniejsze powiedzenia Heraklita to: „Panta rei” („Wszystko płynie”), a także „Nikt nie może wstąpić dwa razy do tej samej rzeki”, w których filozof przedstawia zasadę niestałości świata za pomocą metafory płynącej wody. Powszechna zmienność rzeczy oznacza przemijanie, ale również względność rzeczy.
Dla Heraklita charakterystyczna jest więc postawa relatywizmu. Świat składa się z przeciwieństw, które nieustannie zmieniają się miejscami: życie – śmierć czy młodość – starość. Heraklit wprowadził do filozofii pojęcie rozumu jako zasady kosmicznej. Uważał bowiem, że świat, podobnie jak człowiek, został skonstruowany według zasad logiki i że rozum rządzi obiema tymi bytami.
Pitagoras (VI w. p. n. e.)
Pitagoras pochodził z wyspy Samos (teren Jonii), w wieku dojrzałym zaś osiedlił się w Krotonie, gdzie założył słynny związek pitagorejski. Nie pozostawił on po sobie żadnych pism, dlatego obecnie niemożliwe jest oddzielenie poglądów Pitagorasa od dzieł jego uczniów. Filozofia pitagorejska jest ściśle związana z nauką. Wszechświat pojmuje się tu jako porządek podlegający regułom matematycznym. Podstawową zasadę kosmosu stanowi u Pitagorasa liczba. Liczbom przypisuje się określoną symbolikę, a ponadto są one przyczyną harmonii wszechświata.
Mamy tu do czynienia ze szczególnym połączeniem geometrii i akustyki. Pitagoras wyobrażał sobie bowiem wszechświat jako zbiór instrumentów, których ruch powoduje wyemitowanie dźwięku i powstanie „harmonii sfer”, czyli uporządkowanej pieśni. Oprócz fundamentalnego twierdzenia o sumie kątów trójkąta, w filozofii tej po raz pierwszy pojawiają się podstawy astronomii. Pitagorejczycy odkryli między innymi, że ziemia ma kulisty kształt, ruch planet ma charakter regularny, a jego szybkość jest odwrotnością odległości. Jak zaznacza Tatarkiewicz, mamy tu do czynienia z zupełnie nową wizją przyrody. W filozofii tej po raz pierwszy pojawia się pojęcie „kosmosu” odnoszące się do wszechświata z powodu jego harmonijnej natury.
