Ramy czasowe i ogólna charakterystyka
Złotym okresem liryki greckiej był przełom VII i VI w. p. n. e. Grecy nie uważali jednak poezji za osobny gatunek. W „Poetyce” Arystotelesa, najważniejszym dziele teoretycznoliterackim tego okresu, nie ma wzmianki o liryce, a jedynie o eposie i dramacie. Poezja była traktowana przez Greków jako część muzyki, dlatego często określa się ją liryką meliczną.
Sam termin „liryka” etymologicznie wywodzi się od śpiewu wykonywanego przy akompaniamencie liry. Jest ona związana zarówno z pieśnią solową (monodią), jak i chóralną. Ta ostatnia zaś miała często wyraźne związki z tańcem. Znamienne jest, że wybitni greccy poeci byli jednocześnie kompozytorami, np. Safona czy Pindar.
Z kolei rozkwit liryki rzymskiej przypada na I w. p. n. e., za czasów panowania Oktawiana Augusta. Większość rzymskich artystów działała pod opieką Mecenasa (protektora sztuki), od którego pochodzi określenie „mecenat”.
Najważniejsi twórcy i główne gatunki liryczne
Już w starożytności uczeni aleksandryjscy opracowali kanon największych greckich liryków. Należało do niego dziewięciu twórców. Sześciu uprawiało lirykę chóralną: Alkman, Stezychor, Ibykos, Symonides, Bakchylides i Pindar. Trzech pozostałych poetów reprezentowało monodię: Alkajos, Safona i Anakreont. Obecnie wśród najważniejszych liryków wymienia się również na przykład Tyrteusza.
Każdy z twórców greckich zapoczątkował konkretną odmianę liryki. Safona jest prekursorką poezji miłosnej, Tyrteusz liryki patriotycznej, zaś Anakreont epigramatycznych pieśni biesiadnych. Bardzo istotnym twórcą greckim był również Pindar, który zasłynął pisząc ody na cześć igrzysk olimpijskich. Jego poezja miała charakter arystokratyczny i bardzo patetyczny. Pindar pisywał głównie utwory hymniczne: dytyramby (wywodzące się z kultu Dionizosa), peany (poświęcone Apollinowi), a także epitalamia (pieśni weselne).
Liryka grecka wywarła bardzo istotny wpływ na poezję rzymską. Od III w. p. n. e. kultura rzymska zaczęła ulegać hellenizacji, której efektem było stopienie się obu tradycji. Poeci rzymscy nie tylko tłumaczyli i czytali utwory swoich poprzedników, ale także się na nich wzorowali. Najsłynniejsze postacie liryki rzymskiej to Owidiusz, jako autor elegii miłosnych („Amores”), „Kalendarza poetyckiego”, „Metamorfoz” i „Sztuki kochania”. Z erotycznych elegii zasłynęli również Katullus, Tibullus i Propercjusz. Z kolei Wergiliusz pozostawił po sobie „Bukoliki”, czyli zbiór sielanek. Wielką osobowością rzymskiej poezji był także Horacy, przede wszystkim jako autor pieśni i ód. Wprowadził on do kultury śródziemnomorskiej motyw sławy, nieśmiertelności i maksymę „carpe diem”.