Biografia
Tyrteusz to jeden z najważniejszych greckich poetów, który żył w VII w. p. n. e. Miał defekt fizyczny, ponieważ utykał. Był związany ze Spartą, a więc greckim miastem-państwem, które słynęło z wojowniczości i surowych obyczajów. Tyrteusz uczestniczył w II wojnie messeńskiej pomiędzy Spartanami a Messeńczykami.
Według jednej z legend, poeta nie był rodowitym Spartaninem, ale został sprowadzony z Aten z powodu wyroczni, która orzekła, że tylko Ateńczyk może poprowadzić Spartę do zwycięstwa.
Charakterystyka twórczości
Pieśni wojenne
Głównym gatunkiem lirycznym uprawianym przez Tyrteusza były pieśni wojenne (gr. embateria), które wychwalały odwagę spartańskich żołnierzy, a także bohaterską śmierć na polu walki. Przykładem może być utwór „Rzecz to piękna…” będący wezwaniem do walki w obronie ojczyzny. Co znamienne tekst pokazuje związek poezji Tyrteusza z retoryką. Został on zbudowany zgonie z prawidłami sztuki oratorskiej. Rozpoczyna go teza, a następnie przedstawia się negatywne argumenty, to znaczy opowiada się o złych następstwach tchórzostwa. W dalszej kolejności zostają zaś przedstawione argumenty pozytywne, stanowiące rozszerzenie tezy.
Utwory Tyrteusza zostały podzielone na pięć ksiąg. Są wśród nich gr. hypothekaj, czyli nauki elegijne, pieśni wojenne i poemat pt. „Państwo”. Liryka greckiego poety spełniała również funkcję propagandową. Tyrteusz upowszechniał bowiem przekonanie o przewodniej roli Spartan w greckiej historii i ich prawa do władzy nad całą Helladą.
Polemika z Homerem
Jak wskazuje Jerzy Danielewicz, Tyrteusz w przeciwieństwie do Homera, nie uważał, że najistotniejszą wartością jest jednostkowa cnota (gr. arete), ale wspólnota. Poezja Tyrtajosa ma więc wymiar egalitarny, a nie arystokratyczny. Najważniejszy jest tu ideał ojczyzny, jako wspólnego dobra wszystkich obywateli.
Tyrteizm
Poezja Tyrteusza jest wzorem liryki patriotycznej, nawołującej do walki. Nosi ona nazwę tyrteizmu lub poezji tyrtejskiej. W literaturze polskiej ten typ liryki odegrał szczególną rolę w okresie romantyzmu. Uprawiali ją bowiem Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki. Ponadto tyrteizm był ważnym prądem poezji wojennej, a więc pojawił się na przykład u Władysława Broniewskiego czy Antoniego Słonimskiego.