Oda - definicja, cechy, przykłady

Termin wywodzi się z języka greckiego: gr. aide znaczy tyle co „pieśń”, „śpiew”. Jest to gatunek liryczny o rodowodzie antycznym, który, jak podaje „Słownik terminów literackich”, był odmianą greckiej liryki chóralnej. Oda posiada więc cechy charakterystyczne dla poezji melicznej: ma charakter stroficzny i rymowany.

Ponadto istotnym wyznacznikiem tego gatunku jest jego podniosły nastrój. Oda to bowiem utwór najczęściej pochwalny, którego funkcją jest opiewanie jakiegoś ważnego wydarzenia lub bohatera. Istotnymi motywami tematycznymi są tu elementy mitologiczne.

Za najważniejszego prekursora gatunku uważa się Pindara, który pisywał tak zwane „epinikiony”, czyli ody na cześć igrzysk. Po gatunek ten sięgali najwybitniejsi poeci greckiej starożytności, np. Safona lub Anakreont. Oda została przejęta przez lirykę rzymską, stała się częstą formą poetycką w twórczości Horacego (cykl „Carmina”).

Utwór ten stanowi klasyczny gatunek poetycki epok, w których dominują prądy klasycyzmu. Stąd można zauważyć jego dużą popularność w renesansie – zarówno w odmianie łacińskiej, jak i narodowej. W języku polskim renesansowe ody tworzył np. Jan Kochanowski i Mikołaj Sarbiewski. W oświeceniu twórcą znanych ód był Adam Naruszewicz oraz Stanisław Trembecki. W nurcie klasycyzmu warszawskiego trzeba wymienić Kajetana Koźmiana i Franciszka Wężyka. Ody w ich wykonaniu przybierały najczęściej formę panegiryku okolicznościowego, np. Oda „Balon” Naruszewicza opiewała lot balonem.

W literaturze powszechnej przedstawicielami tego gatunku byli Nicolas Boileau, Wolter czy Aleksander Pope. Romantyczne ody tworzyli natomiast Adam Mickiewicz (słynna „Oda do młodości”) czy Juliusz Słowacki. W literaturze natomiast ważne miejsce zajmują ody Jarosława Iwaszkiewicza lub Tadeusza Peipera.