 |
| Mateusz Tokarski, Adam Naruszewicz - portret (po 1791 r.) |
Adam Naruszewicz urodził się w 1733 roku w Pińsku na Polesiu. Pochodził ze średniozamożnej rodziny szlacheckiej herbu Wadwicz. Jego ojciec, Jerzy Naruszewicz, był łowczym pińskim. Obje rodzice zmarli, zanim Adam wszedł w wiek dorosły.
Naruszewicz kształcił się w kolegium jezuickim w Pińsku, ukończył je w wieku zaledwie 15 lat, po czym wstąpił do zakonu i rozpoczął pracę jako nauczyciel. W 1748 roku został wysłany do Lyonu w celu kontynuowania nauki w tamtejszej szkole jezuickiej. Do kraju wrócił po dziesięciu latach i podjął pracę jako wykładowca łaciny na Akademii Wileńskiej. Dzięki mecenatowi kanclerza wielkiego litewskiego F.M. Czartoryskiego mógł odbyć liczne podróże po Europie, m.in. do Francji, Włoch i Niemiec. Po powrocie awansował na stanowisko profesora i otrzymał katedrę poetyki, nauki stylu i dziejów literatury.
Za sprawą władz zakonnych został przeniesiony do Warszawy, gdzie powierzono mu wykłady w Collegium Nobilium, a później też prowadzenie zajęć w Szkole Rycerskiej. W 1771 r. poeta zaangażował się w redagowanie „Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych”. Po kasacie zakonu przez Klemensa XIV w 1773 roku, Naruszewicz znalazł schronienie u hetmana polnego litewskiego, Aleksandra Sapiehy.
Od początku panowania Stanisława Augusta Adam Naruszewicz należał do grona najbliższych współpracowników monarchy. Był uczestnikiem obiadów czwartkowych, redaktorem „Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych” i propagatorem idei stronnictwa królewskiego. Za swoje zasługi na polu literatury został w 1771 r. odznaczony medalem Bene Merentibus. Z woli Stanisława Augusta otrzymał probostwo w Niemenczynie. Poparł króla po przystąpieniu do Targowicy i sam również zgłosił akces do konfederacji. Podobnie jak większość stronników króla pobierał stałą pensję z ambasady rosyjskiej.
W 1788 r. został mianowany biskupem smoleńskim, a dwa lata później łuckim. W 1781 roku król mianował go „kościelnym” (świeckim był A.B. Dzieduszycki) pisarzem wielkim litewskim. W latach 1781-1786 Naruszewicz pełnił funkcję sekretarza Rady Nieustającej. W 1783 roku został odznaczony Orderem Orła Białego. Należał do grona założycieli Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej (1791 r.).
Wiele lat poświęcił na studia historyczne dziejów Polski, posługując się nowoczesną metodologia badania źródeł. Wyraźnie oddzielał legendarne podania od faktów historycznych.
Zmarł w 1796 roku w Janowie Podlaskim.
Twórczość Adama Naruszewicza
Adam Naruszewicz nazywany bywa ojcem polskiego klasycyzmu, a także „polskim Horacym”. W jego dorobku znajdują się utwory poetyckie, przekłady i dzieła historyczne.
W swojej twórczości poetyckiej sławił potęgę rozumu, propagował filozofię racjonalistyczną i realizował cele dydaktyczne. W satyrze „Wiek zepsuty” jawi się jako zwolennik poglądów J.J. Rousseau, obwiniając za degenerację współczesnego świata cywilizację. Kilka utworów o charakterze panegirycznym poświęcił Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu.
Naruszewicz był zwolennikiem estetyki klasycystycznej, choć w niektórych utworach zauważyć można wpływy baroku, szczególnie w wyszukanych formach i stylistyce.
Przykładowe utwory Naruszewicza
Dzieła historyczne
„Historia narodu polskiego” (1781-1788): kronika obejmująca historie Polski od czasów przedchrześcijańskich (tom I pozostał nieukończony) aż do ślubu Jagiełły z Jadwigą
„Żywot Chodkiewicza” (1781)
Utwory poetyckie
Ody: „Balon”, „Do Stanisława Augusta... o pożytku z nauk”
Satyry: „Wiek zepsuty”, „Pochlebstwo”, „Chudy literat”, „O prawdziwym szlachectwie”, „Reduty”
Sielanki: „Do strumienia”
Drobne wiersze: „Filiżanka”
Przekłady
„Dzieła wszystkie” Tacyta (1772 i 1776 [III tom])
Pieśni Horacego (1773)
Pieśni Anakreonta (1774)