Franciszek Karpiński urodził się w 1741 roku w Hołoskowie w rodzinie szlacheckiej z herbem Korab. Jego ojciec, Andrzej Karpiński, był miejscowym zarządcą, matka Rozalia pochodziła z rodziny Spendowskich. Franciszek kształcił się w stanisławowskim gimnazjum – szkole o chlubnych tradycjach i bardzo dobrej renomie. Od 1718 roku gimnazjum znajdowało się w rękach jezuitów, którzy dbali o wysoki poziom nauczania. Poeta pobierał nauki z zakresu retoryki i filozofii.
Naukę kontynuował na uniwersytecie we Lwowie, gdzie zdobył tytuł doktora filozofii i nauk wyzwolonych, a także stopień bakałarza teologii. Mimo zachęty ze strony arcybiskupa Sierakowskiego, nie zdecydował się na przyjęcie świeceń kapłańskich. Wyjechał do Wiednia, gdzie uczestniczył w wykładach na tematy przyrodnicze. Po powrocie do kraju jako człowiek doskonale wykształcony podjął pracę nauczyciela na dworach magnackich.
Jako poeta zadebiutował w wieku 40 lat tomem „Zabawki wierszem”. Swoje dzieło przesłał za pośrednictwem Ignacego Witosławskiego księciu Czartoryskiemu. Poezje zyskały jego aprobatę, zaprosił artystę do Warszawy i w roku 1783 powierzył mu stanowisko sekretarza interesów politycznych. Niedługo potem poeta trafił przed oblicze króla.
Franciszek Karpiński opiekował się biblioteką Czartoryskich, którą uporządkował i oznakował. Po sukcesie pierwszego tomu wierszy, pisał kolejne, jego sława i uznanie dla jego twórczości rosły, on sam jednak nie był szczęśliwy w stolicy. Życie wielkiego miasta, obłuda dworu i życia towarzyskiego budziły jego odrazę. Mimo dobrych stosunków z Czartoryskimi, zdecydował się opuścić Warszawę i zamieszkać na Rusi Czerwonej, która wówczas była już częścią zaboru austriackiego. Spędził tam półtora roku, zarabiając jako guwerner. Nie zerwał całkowicie kontaktów z dworem, nadal bywał w stolicy i brał udział w obiadach czwartkowych.
Utrzymywał się m.in. z dzierżawy majątku, na 6 lat otrzymał do szambelana królewskiego Suchodolinę, a w 1791 r. król powierzył mu na 50 lat Kraśnik, gdzie poeta spędził kilka lat. W 1800 roku został członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Lata 1785-1818 spędził jako gość na dworze Branickich w Białymstoku. Wówczas powstały jego „Pieśni nabożne”.
W 1818 roku kupił Chorowczyznę – wieś w okolicy Wołkowyska, gdzie osiadł już na stałe. W ostatnich latach życia pisał pamiętnik dokumentujące jego życie. Zmarł w 1825 roku w Chorowszczyźnie. Pochowany został na cmentarzu przykościelnym w Łyskowie na Białorusi. Jego grób ma kształt niewielkiej wiejskiej chatki, podpisanej: „Oto mój dom ubogi”.
Twórczość Franciszka Karpińskiego
Franciszek Karpiński jest wybitnym twórcą i pierwszym przedstawicielem sentymentalizmu w literaturze polskiej. Był zarazem poetą i teoretykiem tego nurtu (dzieło „O wymowie w prozie albo w wierszu”). Za swojego mistrza uważał Rousseau. Podobnie jak francuski poeta, piękna upatrywał w nieskażonej przyrodzie. Mimo iż cenił klasyków, w swojej twórczości odszedł od zobiektywizowanej wizji świata na rzecz intymnego wyznania.
Poezja Karpińskiego jest przepełniona czułością i melancholią. W sferze tematycznej dominuje miłość i tęsknota. Poeta chętnie czerpał z twórczości ludowej, ceniąc jej prostotę, obrazową metaforykę i śpiewność. W jego utworach przeważa prosta składnia, regularna budowa wiersza, stały akcent i krzyżowy układ rymów. Do twórczości folklorystycznej zbliża go też stosowanie refrenów, paralelizmów składniowych i prostota języka. W niektórych utworach Karpiński posługuje się jednak równieżę polszczyzną bardzo ozdobną, nasyconą inwersjami i złożonymi epitetami (np. „różno-wzora kosa”).
W dorobku