Oświecenie w Europie datuje się na okres od końca XVII wieku do początku XIX. W tym czasie w sztuce panowało kilka istotnych nurtów: klasycyzm, rokoko i sentymentalizm. Granice między nimi nie są jednoznaczne. Poszczególne tendencje wzajemnie się przenikały, w różnych dziedzinach sztuki przyjmując różne formy.
Kontynuację renesansowych idei stanowił styl klasycystyczny nawiązujący do sztuki antycznej. Styl ten dominował w latach 1720-1770 i stanowił swego rodzaju pomost pomiędzy barokiem a oświeceniem. Zwolennikiem klasycyzmu był Ludwik XIV. Jego siedziba, paryski Wersal, to doskonały przykład zamiłowania do klasycznego piękna. Otaczający pałac ogród jest proporcjonalny, regularny i harmonijny, choć i w nim później pojawią się elementy charakterystyczne dla nastrojowego sentymentalizmu. Zarówno Łuk Triumfalny, jak i liczne niskie, ale rozległe pałacyki postawione na planie prostokąta to świetne przykłady sztuki klasycystycznej.
 |
| Oranżeria w Wersalu/ fot. Urban (30.01.2005) [na] wikipedia.org |
Przejawem klasycyzmu w europejskiej architekturze są liczne okrągłe kościoły zwieńczone kopułą. Architektura dążyła do zwartości bryły, prostoty, symetrii i ograniczenia zdobnictwa. W tym czasie powstawało wiele budynków na planie prostokąta, o białych fasadach i dużych oknach, dzięki czemu przestronne wnętrza wydawały się jaśniejsze. Najchętniej budowano w tym stylu teatry, urzędy, szpitale, szkoły, muzea i inne obiekty użyteczności publicznej.
Rzeźbiarze nurtu klasycystycznego – wzorem antycznych mistrzów – przedstawiali często nagie postaci, ukazując piękno ludzkiego ciała. Dbano o proporcje, unikano gwałtownych emocji, twarze portretowanych są na ogół spokojne oraz dostojne. Klasycyzm w malarstwie przejawiał się głównie w dekoracyjnych miniaturach, pejzażach i portretach. Artyści zwracali uwagę na harmonię, spójną kompozycję i łagodne barwy. Dominowała tutaj tematyka mitologiczna i historyczna.
 |
| Mme Vigee Lebrun, królowa Maria Antonina Austriaczka - portret rokokowy/ ladyreading.net |
Po roku 1770 coraz wyraźniejsze stały się tendencje rokokowe. Styl ten trwał do 1850 roku. Rokoko bywa uznawane jest za ostatnia fazę baroku, jednak ideowo bliższe jest ono klasycyzmowi w swoim zachwycie nad pięknem antyku oraz sprzeciwie wobec barkowego przepychu. Rokoko to powrót do idei harmonii, doskonałych proporcji i wewnętrznego ładu w sztuce. We Francji zdobyło sobie ono wielu zwolenników, w tym króla Ludwika XV. Rokoko we Francji nazywane jest właśnie „stylem Ludwika XV”. Charakteryzował się on swobodą, lekkością i zmysłowością. Sztuka miała przede wszystkim sprawiać przyjemność. Nie obarczano jej dodatkowo obowiązkiem nauczania oraz wychowania. W architekturze i wystroju wnętrz ceniono sobie elegancję i wygodę. Rokoko pozostawiło po sobie ślad także w postaci licznych bibelotów z drewna mahoniowego i bukowego służących komfortowi mieszkańców. W malarstwie rokokowym chętnie sięgano do motywów mitologicznych, jednak częściej ukazywano subtelnie erotyczne sceny miłosne niż – jak to miało miejsce w klasycyzmie – dostojnych bohaterów.
Sentymentalizm obecny jest w Europie od połowy XVIII wieku. Zapoczątkowany w literaturze przez dzieła Jeana-Jacquesa Rousseau, przeniknął też do sztuki. Objawiał się nastrojowością, zamiłowaniem do wiejskich pejzaży, sielankowych scen parkowych i miejskich. Przyroda ukazywana była w sentymentalizmie jako przyjazna i łagodna. Chętnie sięgano do folkloru, ceniąc sobie jego prostotę. Podobnie jak w literaturze – w sztuce sentymentalnej dominowało uczucie, emocja. Przedstawiano więc zakochane pary czy pogrążonych w melancholii samotnych kochanków.
Prymat uczucia nad rozumem, obecny w sentymentalizmie, stanowi już początek kryzysu oświeceniowego racjonalizmu i zapowiedź romantyzmu.