Sentymentalizm to kierunek umysłowy będący zwrotem od oświeceniowego racjonalizmu w kierunku romantycznej uczuciowości. Prąd ten trwał od lat 70. XVII wieku do początków wieku XIX. Jego nazwa zastała zaczerpnięta z powieści Laurence`a Sterna zatytułowanej „Podróż sentymentalna”. Jednak idee charakterystyczne dla sentymentalizmu pojawiały się już wcześniej, m.in. w twórczości Jeana Jacquesa Rousseau, a więc w połowie wieku. W wymiarze filozoficznym sentymentalizm opierał się na poglądach Johna Locke'a i Davida Hume'a.
Cechą charakterystyczna dla sentymentalizmu było akcentowanie roli uczucia, zarówno w procesie poznania, jak i wszystkich dziedzinach życia oraz wiara w niezwykłą moc natury. Rousseau był zwolennikiem poglądu, iż wszelkie zło bierze się z postępu i cywilizacji, które niszczą z gruntu dobrą naturę ludzką. W tym ujęciu wszyscy ludzie byli równi, dzielące ich bariery społeczne i majątkowe były sztucznym i wtórnym podziałem, a nie przejawem boskiego porządku. Sentymentaliści uważali wszystkich ludzi za równych, ponieważ tak samo zdolnych do odczuwania. Rousseau uznawał też wyższość siły uczucia łączącego dwoje ludzi nad normami społecznymi. Miłość wszak nie zna granic stanowych, państwowych ani majątkowych.
Szczególną rolę przypisywano literaturze, widząc w niej moralny drogowskaz zdolny kształtować relacje społeczne. W literaturze ceniono przede wszystkim prostotę. Franciszek Karpiński w rozprawie „O wymowie w prozie albo wierszu” (uznanej za manifest polskiego sentymentalizmu) pisze o „czułości serca” jako najważniejszym źródle poezji. Poeta winien mieć „czułe serce”, by umieć patrzeć na świat z perspektywy uczuć. Taki właśnie obraz świata uważano za prawdziwy. Sentymentalizm skupiał się na uczuciach łagodnych: czułości, radości, przywiązaniu, litości czy empatii, unikając mówienia o nagłych porywach serca czy przeżyciach bolesnych. W efekcie – dzieła sentymentalistów cechował odrobinę smutny, a z pewnością melancholijny nastrój.
 |
| Jean-Antoine Watteau „Wiejski taniec” (ok. 1706-1710)/ imamuseum.org |
Prostota stylu przejawiała się w naśladowaniu języka potocznego, zbliżeniu do folkloru i unikaniu ozdobników. Bohaterów charakteryzowano głównie poprzez ich uczucia. Ambicją twórców było tworzenie indywidualnych, niepowtarzalnych postaci. Założeniom estetycznym sentymentalizmu najbardziej odpowiadały takie gatunki jak sielanka oraz powieść sentymentalna.
Przedstawiciele sentymentalizmu
Jean Jacques Rousseau – „Emil czyli o wychowaniu”, „Nowa Heloiza”, „Wyznania”
Laurence Sterne – „Podróż sentymentalna”
Franciszek Karpiński – „Laura i Filon”, „Do Justyny”
Franciszek Dionizy Kniaźnin – „Erotyki”