 |
| Stanisław Staszic - portret/ multipanorama.pl |
Stanisław Staszic urodził się w 1755 roku w Pile w rodzinie mieszczańskiej. Jego ojciec pełnił funkcję burmistrza miasta. Do seminarium duchownego uczęszczał Staszic w Poznaniu i w 1779 r. uzyskał świecenia kapłańskie, jednak nigdy nie sprawował funkcji kapłańskich. Naukę kontynuował w College de France, gdzie zetknął się z oświeceniowymi ideami. We Francji poznał L. de Buffona, autora m.in. „Epoki natury”, który wywarł duży wpływ na jego poglądy.
W 1781 r. Staszic powrócił do Polski i przyjął posadę nauczyciela synów byłego kanclerza Andrzeja Zamoyskiego. Jednocześnie pracował jako wykładowca języka francuskiego na Akademii Zamojskiej.
Kiedy w kraju rozgrywały się wydarzenia Sejmu Czteroletniego i powstania kościuszkowskiego, Staszic przebywał poza granicami Polski, m.in. w Wiedniu. Powrócił dopiero w 1801 roku i na stałe osiadł w Warszawie. Poświęcił się wówczas działalności publicznej i organizacyjnej, angażując się w tworzenie Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W latach 1807-1812 był członkiem Izby Edukacyjnej, później należał do Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (1815-1824).
W późniejszych latach popadł w konflikt z ministrem skarbu Franciszkiem Druckim-Lubeckim i został odsunięty od pracy administracyjnej, nadano mu wówczas honorowy tytuł ministra stanu. Zmarł w 1826 roku w Warszawie.
Działalność publiczna Stanisława Staszica
Towarzystwo Przyjaciół Nauk – Staszic był jednym z inicjatorów tego przedsięwzięcia. Ufundował siedzibę dla Towarzystwa, tzw. Pałac Staszica w Warszawie, a w latach 1808-1826 był jego prezesem. Uważał nauki przyrodniczo-techniczne za „społecznie użyteczne” i promował ich rozwój. Dzięki badaniom geologicznym, które zapoczątkował już w 1789 roku, dziś uważa się go za ojca tej dyscypliny w Polsce i pioniera taternictwa. Wyniki swych badań publikował w licznych artykułach (roczniki TPN), a później zebrał w dziele pt.: „O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski”.
Reforma szkolnictwa – zgodnie z wytycznymi Komisji Edukacji Narodowek, Staszic przystąpił do ujednolicania polskiego systemu szkolnictwa. Ponadto był jednym z organizatorów Uniwersytetu Warszawskiego. Jako dyrektor generalny na Wydziale Przemysłu i Kunsztu zajmował się m.in. kwestią kształcenia zawodowego. Dzięki inicjatywie Staszica powstały Szkoła Akademiczno-Górnicza i Szkoła Przygotowawcza do Instytutu Politechnicznego.
Rozwój przemysłu – po tym, jak odkrył złoża węgla w Dąbrowie Górniczej, zainicjował budowę kopalni. Był autorem planu rozbudowy Staropolskiego Okręgu Przemysłowego.
Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze – stanowiło próbę rozwiązania problemów gnębiących chłopów. Było ono pierwszą w Europie spółdzielnię rolniczą.
Dzieła Stanisława Staszica
Tłumaczenie „Epoki natury” L. de Buffona
„Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego” – traktat polityczny, będący analizą systemu politycznego Rzeczpospolitej. Autor dokonał tu surowej krytyki licznych anachronizmów w polskim systemie rządzenia państwem. Uważał, że rozbiór był wynikiem samowoli, szerzenia się prywaty i słabości militarnej kraju. Jego zdaniem społeczeństwo polskie wymagało edukacji obywatelskiej i patriotycznej. Staszic, będąc pod silnym wpływem poglądów swego protektora, zawarł w traktacie plany konkretnych reform.
„Przestrogi dla Polski” – to również traktat polityczny, będący rozwinięciem myśli zawartych w „Uwagach...”. „Przestrogi” zostały opublikowane w 1790 roku, a więc w czasie, gdy obradował Sejm Wielki i stanowiły wyraz poglądów stronnictwa patriotycznego. Staszic postulował m.in.: nałożenie podatków przeznaczonych na cele militarne. Opowiadał się też za sojuszem szlachecko-mieszczańskim, mającym stanowić przeciwwagę dla wpływowej magnaterii. Ze współczuciem wypowiadał się Staszic na temat doli chłopów, jednak w tym zakresie brak konkretnych postulatów. Obydwa traktaty są jednocześnie przykładem doskonałej prozy publicystycznej.
„Myśli o równowadze politycznej w Europie” – to wyraz poglądów autora na temat legalizmu politycznego. Staszic zdradzał negatywny stosunek do Napoleona i uważał, że Polacy powinni się raczej zjednoczyć z Rosjanami pod władzą cara, by móc skutecznie przeciwstawić się potędze francuskiego cesarza.
„Ród ludzki” – poemat historiozoficzny, będący wykładnią ewolucyjnych poglądów autora. Staszic uważał, że społeczeństwa również podlegają ewolucji – od form prostych do złożonych i doskonalszych. Wierzył, że w przyszłości zapanują społeczeństwa wysoko zorganizowane, żyjące w zgodzie z naturą i bez przemocy. W dziele została też zawarta krytyka feudalizmu i roli duchowieństwa w życiu społecznym, co spowodowało konfiskatę poematu.