„Balon” to utwór okolicznościowy, zainspirowany faktycznym lotem balonem, jaki miał miejsce 10 maja 1789 roku w Warszawie. Nad miastem uniósł się wówczas Francuz Jean-Pierre Blanchard, wzbudzając powszechny entuzjazm. Naruszewicz nie był świadkiem tego zdarzenia, mimo to stworzył sugestywną odę na cześć ludzkich możliwości i osiągnięć.
Oda to gatunek mający charakter pochwalny i podniosły. Pisano je najczęściej ku chwale pewnych wzniosłych idei, wybitnych jednostek lub szczególnych wydarzeń. Czyniąc balon przedmiotem ody, poeta nadaje mu istotne znaczenie. Podobne utwory poświęcone przedmiotom pisał Naruszewicz już wcześniej („Kałamarz”, „Filiżanka”). W tym przypadku wybrał rzecz wówczas niezwykłą, niecodzienną.
Jednak to nie sam balon jest tu przedmiotem podziwu, ale ludzka pomysłowość:
(…) niezwykłych ludzi zuchwała para,/ zwalczywszy natury prawa,/ wznawia tor klęską sławny Ikara/ i na podniebiu już stawa (…).
Naruszewicz sławi geniusz człowieka, który zdolny jest wystąpić przeciwko obowiązującym prawom natury i poddać ją swojej woli.
Niezwykłość zdarzenia została podkreślona przez wyszukaną stylistykę. Poeta posługuje się inwersją, celowo zaburza szyk zdań: „Nabrzmiały kruszców zgorzałym duchem,/ Krąg lekkiej przodkuje łodzi”. Stosuje także rozbudowane metafory kojarzące się z poetyką homerycką:
(…) Gdzie bystrym tylko orzeł polotem/ pierzchliwe pogania ptaki,/ a gniewny Jowisz ognistym grotem/ powietrzne przeszywa szlaki (…).
Metaforyka ta oraz odwołania do mitologii i sztuki antycznej służą nadaniu wierszowi podniosłego charakteru, skojarzeniu walki człowieka z naturą a walkami starożytnych herosów.
Mimo iż poeta nie był uczestnikiem ani nawet świadkiem lotu, zawarł w wierszu wrażenia, jakie musiały towarzyszyć tym, którzy z góry patrzyli na świat. Z takiej perspektywy wszystkie ziemskie sprawy wydają się drobne:
(…) Król, wódz, senator, kmieć pracowity/ czy rządzi, czy ryje ziemię,/ w błahych się zlepkach czołga ukryty,/ jak drobne robaczków plemię (…).
Słowa te – z jednej strony – obrazują przeżycia, jakie towarzyszą oglądaniu świata z ogromnej wysokości, z drugiej – stanowią wyraz filozoficznej refleksji autora.
Oda ta służy również Naruszewiczowi do wyrażenia jego racjonalistycznych podglądów. Poeta deklaruje tu wiarę w moc ludzkiego rozumu. Podróż balonem jest dla niego kolejnym przykładem potęgi ludzkiego umysłu. Przy tej okazji Naruszewicz przywołuje też inne dowody na to, że człowiek uczynił sobie ziemię poddaną: opanował morza, wydobywa cenne kruszce oraz wodę z podziemi i wysadza skały. Dzięki pracy i potędze myśli – marzenia stają się rzeczywistością. Kiedyś lot Ikara był mitem, dzięki balonowi stał się osiągalny. Dla prostych ludzi wyczyn tego rodzaju zakrawa na magię – poeta jednak podkreśla, że to zasługa samego człowieka, nie sił nadprzyrodzonych.
W końcowej partii wiersza Naruszewicz wprowadza wątek patriotyczny. Zwraca się do „mężnych Sarmatów”, by nie ustawali w walce o potęgę swojej ojczyzny, określonej tu za pomocą popularnej metafory łodzi. Ostatnie wersy stanowią wyznanie wiary patrioty:
(…) Wszystko zwyciężysz, łódko szlachetna,/ Na ciosy przeciwne twarda;/ Statek twój sława uwieczni świetna/ Chlubniej niż podróż Blancharda”.
„Balon” został wydany anonimowo w 1789 roku, stąd późniejsze wątpliwości co do jego autorstwa. Przez wiele lat przypisywano odę Stanisławowi Trembeckiemu. Dopiero w XX w. W. Gomulicki przytoczył ważne argumenty na rzecz autorstwa Adama Naruszewicza i w 1964 roku dołączył go do wydania „Liryków wybranych” tego poety.