Wstęp
Mija sto lat od rozpoczęcia krwawych walk pomiędzy zakonem krzyżackim a podbitym ludem zamieszkującym tereny Prus i Litwy. Wrogów rozdziela rzeka Niemen. Zarówno Litwini, jak i Krzyżacy pilnują dniem i nocą przeprawy przez rzekę. Wkrótce rozpocznie się wielka wojna pomiędzy wrogimi armiami - wojna, która podzieli ludzi, lecz złączy serca kochanków.
I Odbiór
W Marienburgu (pol. Malborku) wybierany jest wielki mistrz zakonu. Po długich modłach i wezwaniu Ducha Świętego komturowie radzą nad tym, komu powierzyć przywództwo w trudnych, wojennych czasach. Najpoważniejszym kandydatem jest tajemniczy Wallenrod, dotąd nieznany w Prusach. Rycerz wsławił się odwagą podczas walk z Maurami w dalekiej Hiszpanii. Powszechnie uważa się go za skromnego, odrzucającego radości tego świata i niezwykle oddanego zakonowi. Konrad jest młody, ale jego twarz nosi widoczne oznaki cierpienia. Rycerz niechętnie bierze udział w biesiadach, nie ma przyjaciół prócz starego mnicha – Halbana. Ten jest jego powiernikiem i najbliższym towarzyszem. Jako jedyny potrafi też uspokoić gniew Wallenroda.
II
Kapituła zakonu wznosi hymny do Ducha Świętego, prosząc o naznaczenie godnego następcy zmarłego mistrza. Po zakończeniu modlitw arcykomtur prosi zebranych o odpoczynek. Zakonnicy wyruszają na spacer, dyskutując o zaletach kandydatów. Arcykomtur, zabierając ze sobą Halbana i znaczniejszych współbraci, wyrusza nad pobliskie jezioro. Uwagę dyskutujących zwraca głos pustelnicy, zamieszkującej wieżę nad jeziorem. Tajemnicza kobieta pojawiła się w Marienburgu dziesięć lat wcześniej. Po wielu prośbach uzyskała zezwolenie na zamieszkanie w wieży. Po zamurowaniu wyjścia jedynym kontaktem pustelnicy ze światem było małe, zakratowane okienko. Kobieta spędzała całe dnie na modlitwie i śpiewie pobożnych pieśni. Zakonnicy słyszą fragmenty rozmowy pustelnicy z nieznajomym człowiekiem. Kobieta wymienia imię Wallenroda. Halban, chcąc odwrócić uwagę krzyżaków od rozmawiających, sugeruje, że słowa pustelnicy należy uznać za dobrą przepowiednię i obrać Wallenroda mistrzem zakonu. Bracia wyrażają zgodę i śpiesznie powracają na zamek. Zamyślony Halban nuci litewską pieśń.
Pieśń
Pieśń Halbana opiewa piękno litewskiej rzeki Wiliji i urodę młodej Litwinki. Wilija ma złociste dno, czystą wodę, jej brzegi porastają polne kwiaty. Litwinka ma piękniejszą twarz i czystsze serce. Wilija szuka swego ukochanego Niemna, a po połączeniu z nim tonie w odmętach morza. Litwinkę, zakochaną w nieznajomym czeka taki sam los. Wilija utonie w Niemnie, Litwinka zginie w pustelniczej wieży.
III
Nowy mistrz krzyżacki odbiera symbole władzy (krzyż i miecz) i całuje świętą księgę praw. Po twarzy zakonnika przebiega blady uśmiech. Krzyżacy pokładają w Wallenrodzie wielkie nadzieje i przysposabiają się do bitwy z Litwinami. Tymczasem mistrz narzuca swym współbraciom liczne posty, modlitwy, zakazuje ucztowania i przedłuża pokój z wrogami. Mija rok, ośmieleni Litwini przeprowadzają udane wypady na wioski poddane wrogowi. Czas sprzyja wojnie, ale Wallenrod konsekwentnie jej unika. Na zamku pojawia się kniaź Witold, chcąc zawrzeć przymierze z Krzyżakami. Zakonników niepokoi zachowanie mistrza, który unika walki, a nocą wymyka się z zamku.
Pieśń z wieży
Pustelnica skarży się na swój ciężki los, liczy wylane łzy, wspominając ojczyznę i młodość. Przypomina sobie dzieciństwo spędzone na zamku w zamożnej rodzinie litewskiej. Z trzech sióstr ją jako pierwszą wydano za mąż. Kobieta śpiewa o młodzieńcu, który oczarował ją opowieściami o wielkich miastach, rycerzach i religii, której symbolem był krzyż. Bohaterka wyznaje,