Konrad Wallenrod - streszczenie

Konrad Wallenrod - streszczenie

Konrad Wallenrod to powieść autorstwa Adama Mickiewicza. To jeden z najpopularniejszych poematów polskiego romantyzmu. Opowiada o walce Litwinów z Krzyżakami. Poniżej znajduje się streszczenie Konrada Wallenroda. 

Konrad Wallenrod - streszczenie

Wstęp

Mija sto lat od rozpoczęcia krwawych walk pomiędzy zakonem krzyżackim a podbitym ludem zamieszkującym tereny Prus i Litwy. Wrogów rozdziela rzeka Niemen. Zarówno Litwini, jak i Krzyżacy pilnują dniem i nocą przeprawy przez rzekę. Wkrótce rozpocznie się wielka wojna pomiędzy wrogimi armiami - wojna, która podzieli ludzi, lecz złączy serca kochanków.

I Odbiór

W Marienburgu (pol. Malborku) wybierany jest wielki mistrz zakonu. Po długich modłach i wezwaniu Ducha Świętego komturowie radzą nad tym, komu powierzyć przywództwo w trudnych, wojennych czasach. Najpoważniejszym kandydatem jest tajemniczy Wallenrod, dotąd nieznany w Prusach. Rycerz wsławił się odwagą podczas walk z Maurami w dalekiej Hiszpanii. Powszechnie uważa się go za skromnego, odrzucającego radości tego świata i niezwykle oddanego zakonowi. Konrad jest młody, ale jego twarz nosi widoczne oznaki cierpienia. Rycerz niechętnie bierze udział w biesiadach, nie ma przyjaciół prócz starego mnicha – Halbana. Ten jest jego powiernikiem i najbliższym towarzyszem. Jako jedyny potrafi też uspokoić gniew Wallenroda.

II

Kapituła zakonu wznosi hymny do Ducha Świętego, prosząc o naznaczenie godnego następcy zmarłego mistrza. Po zakończeniu modlitw arcykomtur prosi zebranych o odpoczynek. Zakonnicy wyruszają na spacer, dyskutując o zaletach kandydatów. Arcykomtur, zabierając ze sobą Halbana i znaczniejszych współbraci, wyrusza nad pobliskie jezioro. Uwagę dyskutujących zwraca głos pustelnicy, zamieszkującej wieżę nad jeziorem. Tajemnicza kobieta pojawiła się w Marienburgu dziesięć lat wcześniej. Po wielu prośbach uzyskała zezwolenie na zamieszkanie w wieży. Po zamurowaniu wyjścia jedynym kontaktem pustelnicy ze światem było małe, zakratowane okienko. Kobieta spędzała całe dnie na modlitwie i śpiewie pobożnych pieśni. Zakonnicy słyszą fragmenty rozmowy pustelnicy z nieznajomym człowiekiem. Kobieta wymienia imię Wallenroda. Halban, chcąc odwrócić uwagę krzyżaków od rozmawiających, sugeruje, że słowa pustelnicy należy uznać za dobrą przepowiednię i obrać Wallenroda mistrzem zakonu. Bracia wyrażają zgodę i śpiesznie powracają na zamek. Zamyślony Halban nuci litewską pieśń.

Pieśń

Pieśń Halbana opiewa piękno litewskiej rzeki Wiliji i urodę młodej Litwinki. Wilija ma złociste dno, czystą wodę, jej brzegi porastają polne kwiaty. Litwinka ma piękniejszą twarz i czystsze serce. Wilija szuka swego ukochanego Niemna, a po połączeniu z nim tonie w odmętach morza. Litwinkę, zakochaną w nieznajomym czeka taki sam los. Wilija utonie w Niemnie, Litwinka zginie w pustelniczej wieży.

III

Nowy mistrz krzyżacki odbiera symbole władzy (krzyż i miecz) i całuje świętą księgę praw. Po twarzy zakonnika przebiega blady uśmiech. Krzyżacy pokładają w Wallenrodzie wielkie nadzieje i przysposabiają się do bitwy z Litwinami. Tymczasem mistrz narzuca swym współbraciom liczne posty, modlitwy, zakazuje ucztowania i przedłuża pokój z wrogami. Mija rok, ośmieleni Litwini przeprowadzają udane wypady na wioski poddane wrogowi. Czas sprzyja wojnie, ale Wallenrod konsekwentnie jej unika. Na zamku pojawia się kniaź Witold, chcąc zawrzeć przymierze z Krzyżakami. Zakonników niepokoi zachowanie mistrza, który unika walki, a nocą wymyka się z zamku.

Pieśń z wieży

Pustelnica skarży się na swój ciężki los, liczy wylane łzy, wspominając ojczyznę i młodość. Przypomina sobie dzieciństwo spędzone na zamku w zamożnej rodzinie litewskiej. Z trzech sióstr ją jako pierwszą wydano za mąż. Kobieta śpiewa o młodzieńcu, który oczarował ją opowieściami o wielkich miastach, rycerzach i religii, której symbolem był krzyż. Bohaterka wyznaje, że ten symbol stał się przyczyną jej nieszczęścia.

***

Konrad, stojący pod wieżą, odpowiada na żale pustelnicy. Czuje się odpowiedzialny za los kobiety, prosi ją, by zrzuciła na niego pełną winę. Ona opowiada o swojej młodości, marzeniach opuszczenia rodzinnego domu. Konrad płacze, pyta o powody przybycia pustelnicy do Marienburga. Jednocześnie obiecuje, że jego cel wkrótce zostanie osiągnięty. Bohaterka wyznaje, że po wyjeździe ukochanego chciała wstąpić do klasztoru. Powstrzymała ją nadzieja ujrzenia kochanka w miejscu, do którego planował po latach wrócić. Konrad opłakuje swój los, jest rozdarty pomiędzy koniecznością spełnienia swojej misji, a pragnieniem ciągłego przebywania w pobliżu ukochanej. Zna wartość swojego uczucia, ale poświęcił już zbyt wiele, by teraz się cofnąć.

IV Uczta

W dzień patrona Konrad wyprawia na zamku wielką ucztę. Wśród licznych gości znajduje się kniaź Witold. Wielki mistrz jest znudzony wesołymi piosnkami grajków. Prosi o pieśń wojenną. Wstaje stary litewski bard, który przeżył młodość w niemieckiej niewoli. Ofiaruje mistrzowi „ostatnią litewską piosenkę”.

Pieśń Wajdeloty

Starzec rozpoczyna swa pieśń, opisując wizję „morowej dziewicy”, zjawy – która zwykle zwiastuje wielką zarazę. Ogromne widmo z krwawą chustą napawa przerażeniem mieszkańców ziem litewskich. Pomimo tego, większą zgubę wróżył im niemiecki szyszak i symbol krzyża. Nadejście wojsk krzyżackich zawsze niosło ze sobą pożogę, rzeź i krzyk branych w niewolę. Lud zginął, przeżyła jego dusza ukryta w pieśniach bardów. Wajdelota sławi pieśń, nazywając ją „arką” w której złożoną cenną broń. Opowieść niesie w sobie siłę, pamięć i stoi na straży narodowej historii. Gdy pokolenia przeminą, pozostaną jedynie pieśni, w których odżyją dawni bohaterowie, miejsca i duch narodu. Bard chce zaśpiewać nową pieśń o wielkim mężu, który wkrótce obudzi litewską duszę.

Powieść Wajdeloty

Opowieść rozpoczyna się w momencie powrotu do Kowna litewskich wojowników, wiozących łupy i jeńców wojennych. Wśród nich jest młody chłopiec i jego stary opiekun. Obydwaj trafiają przed oblicze księcia Kiejstuta. Młodzieniec pamięta, że wychował się na Litwie. Został porwany podczas napadu wroga i wychowany przez samego mistrza krzyżackiego – Winrycha. Chłopcu nadano imiona Walter Alf. W dzieciństwie malec trafił pod opiekę litewskiego wajdeloty, przebywającego u Niemców w niewoli. Starzec wyjawił chłopcu prawdę o jego pochodzeniu i wzbudzał w nim pragnienie zemsty. Gdy Walter dorósł, zaczął brać udział w potyczkach między zakonem i Litwinami, ale podczas pierwszej z walk przeszedł na stronę wroga, trafiając z jeńcami aż do Kowna. Aldona, córka Kiejstuta, uważnie słucha opowieści przybysza. Ten pozostaje przy dworze księcia. Młodzi spędzają ze sobą coraz więcej czasu i wkrótce biorą ślub. Tymczasem Kowno zostaje oblężone przez Krzyżaków. Gdy miasto upada ludność przenosi się do Kiejdan, ale te także nie wytrzymują naporu wroga. Walter przedstawia Kiejstutowi plan zniszczenia zakonu. Aby go spełnić, musi na zawsze opuścić rodzinę. Po krwawej bitwie na błoniach Rudawy młody mąż żegna Aldonę i wyjeżdża. Zrozpaczona kobieta postanawia wstąpić do zakonu.

***

Goście Konrada dopytują się o zakończenie opowieści. Wallenrod z gniewem chwyta lutnię i śpiewa zebranym balladę, którą zna z czasów potyczek z Maurami.

Ballada „Alpuhara”

Pieśń opowiada o hiszpańskiej Grenadzie oblężonej przez Hiszpanów. W mieście bronią się ostatki Maurów, lecz pokonuje ich głód i zaraza. Rankiem miasto zostaje zdobyte, z twierdzy ucieka jednak garstka żołnierzy pod dowództwem dzielnego Almanzora. Wieczorem zwycięzcy świętują swój triumf. Podczas uczty niespodziewanie pojawia się dowódca Maurów, oddając się w ręce wroga i prosząc o zachowanie życia. Hiszpanie przyjmują hołd i poddańcze pocałunki jeńca. Ten nagle upada i śmiejąc się wyznaje, że przynosi swym panom w darze zarazę. Po kilku dniach, pomimo ucieczki z miasta, wojska Hiszpanów zostają zdziesiątkowane.

***

Pijany Konrad kończy swą pieśń, wyśmiewając poddaństwo Witolda i zamykając się w swojej celi.

V Wojna

Wojna wybucha pomimo starań Konrada. Rozgniewany Witold zrywa przymierze i podstępem niszczy pomniejsze krzyżackie twierdze. Litwini wykorzystują opieszałość zakonu i śmiało atakują swego wroga. Pewnego zimowego ranka mieszkańcy Marienburga zauważają powracających Krzyżaków. Armia zakonu dogorywa, obdarci i wygłodniali wojownicy ledwo żywi powracają na zamek. Odpowiedzialnością za klęskę zostaje obarczony Konrad, który pozwolił na zbyt długie oblężenie Wilna. Wieść niesie, że wielki mistrz jako pierwszy uciekł z pola bitwy. Nocą, w lochach miasta zbiera się tajemny trybunał. Zamaskowani zakonnicy debatują nad winą swego dowódcy. Jeden z nich opowiada o odkryciu prawdziwej tożsamości mistrza i wyśledzeniu jego schadzek z Witoldem. Zebrani zarzucają Wallenrodowi zdradę i jednomyślnie orzekają o karze śmierci.

VI Pożegnanie

Konrad przybywa pod wieżę pustelnicy. Krzyczy, że wreszcie wypełnił swój ślub. Opowiada ukochanej, że podczas wojny widział spalone, rodzinne miasto. Podążał przebytymi niegdyś drogami, które obudziły jego wspomnienia. Marzy o ucieczce z ukochaną i ukryciu się na Litwie. Aldona milczy, nie wierzy, że ucieczka i przywrócenie dawnego szczęścia jest jeszcze możliwe. Wie, że jej uroda przeminęła. Konrad nie słyszy odpowiedzi pustelnicy. Błądzi po okopach i zauważa spiskowców wychodzących z lochu. Powraca pod wieżę i żegna ukochaną. Wie, że zginie. Znakiem jego śmierci ma być lampa zrzucona z okna wieży strzelniczej.

***

Wallenrod zamyka się z Halbanem w komnacie na szczycie wieży. Wkrótce do drzwi stukają spragnieni zemsty zakonnicy. Konrad wypija czarę z trucizną. Żegna Halbana, który obiecuje uwiecznić czyny swego podopiecznego w pieśni i przekazać ją potomnym. Do komnaty wdzierają się napastnicy. Mistrz przyznaje się do winy, jest dumny ze swego czynu. Umiera, przewracając płonącą lampę. Gdy ta gaśnie, zebrani słyszą zduszony kobiecy krzyk, po którym następuje martwa cisza.

Konrad Wallenrod - plan wydarzeń

1. Dyskusje Krzyżaków podczas obioru nowego mistrza zakonu.

2. Podsłuchanie rozmowy pustelnicy z nieznajomym przez Krzyżaków.

3. Sugestia Halbana, by dowództwo nad zakonem powierzyć Konradowi.

4. Wallenrod mistrzem zakonu krzyżackiego.

5. Pokojowe działania nowego przywódcy Krzyżaków.

6. Żale pustelnicy i wspomnienia Wallenroda o szczęśliwej młodości.

7. Przymierze Witolda z zakonem.

8. Uczta na zamku.

9. Pieśń wajdeloty o losach Waltera Alfa, Aldony i księcia Kiejstuta:

a) opowieść o krzywdach doznanych przez Litwinów ze strony Krzyżaków,
b) pochwała ludowej pieśni – „arki” przetrzymującej narodowego ducha,
c) zapowiedź nadejścia mściciela,
d) dzieje Alfa Waltera, zbiegłego z krzyżackiej niewoli na dwór Kiejstuta,
e) historia miłości Alfa i Aldony,
f) plan zemsty na wrogu – wyjazd Alfa,
g) wstąpienie Aldony do zakonu.

10. Pieśń Konrada  – ballada „Alpuhara”.

11. Wojna pomiędzy Krzyżakami i Litwinami, wspieranymi przez Witolda.

12. Nieudolne oblężenie Wilna przez armię Wallenroda.

13. Powrót wojsk krzyżackich do Marienburga.

14. Zebranie tajnego trybunału zakonników – odkrycie zdrady mistrza.

15. Pożegnanie Konrada z Aldoną.

16. Śmierć Wallenroda (wypicie trucizny) i pustelnicy - Aldony.

17. Obietnica Halbana – uwiecznienie czynów Waltera-Konrada w pieśni.

Konrad Wallenrod - opracowanie (geneza, czas i miejsce akcji, motywy)

„Konrad Wallenrod” powstawał podczas przymusowego pobytu Mickiewicza w Rosji. Dzieło ukazało się drukiem w 1828 roku. Pod względem gatunku dzieło Mickiewicza nawiązuje do tzw. „powieści poetyckich”. Poniżej przedstawiamy genezę utworu, czas i miejsce akcji oraz najważniejsze motywy.

Geneza "Konrada Wallenroda"

„Konrad Wallenrod” powstawał podczas przymusowego pobytu Mickiewicza w Rosji. Poeta rozpoczął pisanie poematu ok. 1824 roku i z przerwami tworzył go aż do 1828 roku, w którym dzieło ukazało się drukiem.

Dzieje głównego bohatera zostały oparte na historii życia autentycznej postaci, XIV-wiecznego mistrza zakonu krzyżackiego – Konrada von Wallenrode. Rycerz ten pełnił funkcję wielkiego mistrza w latach 1391-1393, przewodząc wielu wyprawom Krzyżaków na Litwę. Obarcza się go odpowiedzialnością za niepowodzenie jednej z wypraw na Wilno. Mickiewicz wykorzystał tą postać do stworzenia tragicznego bohatera mszczącego własny ludu (w rzeczywistości trudno posądzać historycznego Konrada von Wallenrode o takie zamiary).

Pod względem gatunku dzieło Mickiewicza nawiązuje do tzw. „powieści poetyckich” (twórcy: George Gordon Byron, Walter Scott), cechujących się synkretyzmem budowy (elementy epiki, liryki i dramatu), tragizmem głównego bohatera, zastosowaniem inwersji czasowej, akcją toczącą się w czasach historycznych (najczęściej w średniowieczu) oraz tajemniczym nastrojem.

"Konrad Wallenrod" - czas i miejsce akcji

Akcja utworu toczy się w XIV wieku w Marienburgu (dzisiejszy Malbork) na zamku krzyżackim oraz na pograniczu terenów zamieszkanych przez Krzyżaków i Litwinów. Konrad wraca wspomnieniami do czasów swojego dzieciństwa i młodości (kilkanaście lat przed właściwą akcją utworu), spędzonych m.in.: na Litwie i w Hiszpanii.

Motywy w "Konradzie Wallenrodzie"

Motyw miłości

Uczucie łączy Konrada i Aldonę. Para poznaje się na dworze litewskiego księcia Kiejstusta. Gdy ojciec dostrzega zafascynowanie córki przybyszem, godzi się na ślub, ale małżonkom nie będzie dane nacieszyć się rodzinnym życiem. Konrad zbyt silnie odczuwa obowiązek wypełnienia misji zleconej przez Halbana. Czuje się niegodny szczęścia przy boku żony:

Walter kochał swą żonę, lecz miał duszę ślachetną,
Szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie było
w ojczyźnie.

Motywacje młodego rycerza są niewątpliwie szlachetne, ale opuszczając dom bohater krzywdzi ukochaną, skazując ją na samotność i nieustanną tęsknotę. Aldona okazuje się jednak godną i wierną partnerką. Nie tylko spokojnie przyjmuje swój los, ale i postanawia dotrzeć w pobliże męża po to, by nadal go wspierać. Tak też się dzieje. Pustelnica, podobnie jak Halban, wspiera moralnie bohatera, utwierdzając go w przekonaniu, by za wszelką cenę ukończył misję. W przypadku tej pary miłość schodzi na dalszy plan, dając pierwszeństwo walce o wolność umęczonego narodu. Jest to jedno z wielu dobrowolnie podjętych poświęceń Wallenroda.

Motyw ojczyzny

Słowa: ojczyzna, powinność, kochanka,
O krucjatach i o Litwie wzmianka,
Nagłą wesołość Wallenroda truły.

Umiłowanie ojczyzny to uczucie wpojone Konradowi przez Halbana. Gdy młody Walter poznaje jednocześnie swoją tożsamość i prawdziwe oblicze dotychczasowych opiekunów, budzi się w nim tęsknota za prawdziwą ojczyzną. Chłopiec z utęsknieniem spogląda na drugi brzeg Niemna i przy pierwszej możliwej okazji (potyczka z Litwinami) ucieka. Tak rozpoczyna się najszczęśliwszy okres w życiu bohatera, szybko zakończony wobec nasilenia konfliktu Litwinów z wrogiem. Wówczas Konrad decyduje się na „dożywotnią służbę” swojej ojczyźnie. Poświęca dla niej wszystko: swój honor rycerski, własną tożsamość, miłość i w finale – swoje życie. Czym odwdzięczy mu się ojczyzna? Pamięcią o jego czynach, utrwaloną w pieśni Halbana.

Motyw zemsty

Zgorzały miasta, morze krwi wyciekło;
jam to uczynił, dopeły nie wymyśli piekło.
Ja więcej nie chcę, wszak jestem człowiekiem!

Tymi słowami Wallenrod zdaje ukochanej relację z wykonanej przez siebie misji. Po osiągnięciu celu bohater z przerażeniem dostrzega ogromny zasięg własnej zemsty – planowanej szczegółowo przez wiele lat i tej, której poświęcił to, co miał najcenniejszego. Upragniony cel młodego Waltera zamienia się w gorzki triumf dojrzałego człowieka. Konradowi pozostaje jedynie czara z trucizną i świadomość, że swoim poświęceniem być może opłacił wolność narodu.

Motyw walki

Tyś niewolnik, jedyna broń niewolników – podstępy.
Zostań jeszcze i przejmij sztuki wojenne od Niemców,
Staraj się zyskać ich ufność, dalej obaczym, co począć.

Wallenrod toczy walkę niezgodną z rycerskim kodeksem. Aby osiągnąć cel musi posłużyć się kłamstwem, wkupić w łaski zakonników, żyć wśród nich, przewodzić ich walce a w finale – z premedytacją doprowadzić do ich zguby. Konrad zdaje sobie sprawę, że jego działania nie można nazwać „szlachetnym”, ale nie ma wyjścia. Dopóki może, staje z wrogiem twarzą w twarz. Obiera drogę spisku dopiero wtedy, gdy zawodzą inne środki działania. Wówczas, zgodnie z maksymą Machiavellego – (…) są dwa sposoby walczenia… trzeba być lisem i lwem” – postanawia zostać „lisem” i wkraść się w szeregi wroga. Niezwykły upór i motywacja budowana przez lata niewoli pozwalają mu osiągnąć cel.

Artysta

Płomień rozgryzie malowane dzieje,
Skarby mieczowi spustoszą złodzieje,
Pieśń ujdzie cało (…)

Rola pieśni, poezji i samego artysty jest jednym z głównych wątków utworu. W poemacie pieśń ludowa – podobnie jak jej twórca – spełnia wiele ról. Po pierwsze – jest bronią silniejszą niż oręż. Po drugie – stanowi najcenniejszy skarb narodowy, gdyż odgrywa rolę „arki”, w której zamieszkuje duch uciśnionego ludu. Po trzecie – jest zapisem narodowych dziejów; nośnikiem tradycji, kultury, obyczajów. W poemacie pieśnią „walczy” właśnie Halban – bard, wajdelota, powiernik i towarzysz Wallenroda. Mnich jest doświadczonym i mądrym starcem, ma świadomość tego, że uciśniony naród potrzebuje nadziei i otuchy. Halban potrafi wzbudzić te uczucia w Konradzie, przypominając mu stare, litewskie pieśni. Wajdelota jest także pomysłodawcą planu wielkiej zemsty na zakonie krzyżackim. Umiejętnie podsyca w swym podopiecznym nienawiść. Podczas uczty na zamku śpiewa przejmującą pieśń o krzywdach wyrządzonych przez zakon, przestrzegając słuchających słowami „z tej pieśni wstanie mściciel”. W finale poematu Halban obiecuje umierającemu Wallenrodowi upamiętnienie jego czynów.

Konrad Wallenrod - problematyka

„Konrad Wallenrod” to poetycka powieść o walce i poświęceniu w obronie ojczyzny. Główny wątek utworu dotyczy dziejów misji litewskiego rycerza, któremu podstępem udaje się uzyskać tytuł wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego. Wallenrod stopniowo i konsekwentnie doprowadza zakonników do zguby, opóźniając wojnę z Litwinami (później – sprzymierzając się z Witoldem). Taktyka podstępu i ukrywania prawdy przynosi oczekiwany skutek.

Z drugiej strony, podwójne życie wywiera niszczący wpływ na psychikę bohatera, dręczonego niepewnością i tęsknotą za utraconą rodziną. Wallenrod to przykład spiskowca, który dobrowolnie wyrzeka się samego siebie, poświęcając się całkowicie walce o wolność ojczyzny. Taką postawę określa się mianem wallenrodyzmu. Tragizm Konrada nie polega na utracie rodziny (czy nawet życia), ale na świadomości walki niezgodnej z własnym honorem i wyznawanymi zasadami moralnymi. Wielki mistrz krzyżacki działa zgodnie z maksymą Niccolo Machiavellego: „trzeba być lisem i lwem”.

Opowieść o Walterze-Konradzie to nie tylko tragiczna historia XIV-wiecznego rycerza. Mickiewicz w oczywisty sposób nawiązuje do obecnej sytuacji ojczyzny zniewolonej przez carat, podsuwając swoim rodakom alternatywną metodę walki z wrogiem: „Tyś niewolnik, jedyna broń niewolników – podstępy”.

Miłość Konrada i Aldony to poboczny wątek poematu. Uczucie rycerza do córki księcia przypomina dzieje kochanków opiewane w pieśniach średniowiecznych trubadurów. Pierwsze spotkania, zauroczenie, ślub – wydaje się, że wszystko powinno zmierzać ku szczęśliwemu zakończeniu. Autor poematu celowo idealizuje ten związek, by w decydującym momencie podkreślić wielkość poświęcenia i ogrom straty bohatera. Konrad jest przede wszystkim wojownikiem i mścicielem, w obliczu zagrożenia odrzuca całą swoją przeszłość i rwie się do walki. Wierność i oddanie żony doceni dopiero po latach, już jako wielki mistrz krzyżacki.

Jednym z ważniejszych tematów podjętych w utworze jest rola poezji (narodowej pieśni, ludowego przekazu) jako nośnika tradycji. Strażnikiem narodowych wartości jest Halban – mnich, wajdelota i główny pomysłodawca spisku przeciw Krzyżakom. Wallenrod walczy podstępem, Halban swoimi słowami. Mnich studzi gniew Konrada, gdy trzeba – potrafi obudzić jego pamięć, jego pieśni zawstydzają także Witolda, zmuszonego do zerwania paktu z zakonnikami. Doświadczony starzec zdaje sobie sprawę z trwałości ustnego przekazu. Pieśń skrywa w sobie dumę podbitego narodu, pamięć o przeszłych czasach i zapowiedź zemsty. Podobnie jak antyczna poezja tyrtejska, budzi uśpione nadzieje o wolności i przypomina o obowiązku obrony ojczyzny. Wajdelota stoi na straży misji Konrada, ale uosabia także program narodowej poezji romantycznej, mającej upamiętniać wielkie czyny i zagrzewać do walki.

Konrad Wallenrod - bohaterowie

BLANK

Charakterystyka Konrada Wallenroda

Adam Mickiewicz w powieści poetyckiej „Konrad Wallenrod” stworzył fascynującą kreację bohatera z krwi i kości, który kocha, walczy i spiskuje przeciw wrogom. Mroczna postać człowieka obciążonego pamięcią przeszłości i stającego się narzędziem historii musi budzić w odbiorcy żywe emocje i budzi. Kim zatem jest Konrad Wallenrod? Można powiedzieć, że charakter tego bohatera wyznacza jego uwikłanie w szereg sprzeczności.

Bojownik o wolność czy niedojrzały kochanek?

Po pierwsze, na Konrada Wallenroda można spojrzeć jako na wielkiego rycerza walczącego wolność ojczyzny i poświęcającego się dla jej dobra. Bohater porzuca bowiem ukochaną żonę Aldonę, by w przebraniu zakonnika dokonać zemsty na Krzyżakach. Motywacji tej nie można niczego zarzucić. Jak bowiem czytamy w powieści:

Szczęścia w domu nie zaznał, bo go nie było w ojczyźnie.

Z słów tych jasno wynika, że dobro narodu było dla Wallenroda ważniejsze niż sprawy prywatne, więc choć z ciężkim sercem, ale musiał odejść od żony. Można jednak w tej decyzji bohatera widzieć zupełnie inną motywację. Otóż, Wallenrod wydaje się mężczyzną niedojrzałym, który upaja się pięknymi pieśniami wajdelotów, ale zupełnie nie potrafi odnaleźć się w rzeczywistości. Można więc sadzić, że realny związek z kobietą przerasta bohatera. Woli on miłość w sferze wyobraźni – wystaje nocą przed wieżą, w której przebywa jego ukochana i zwierza się jej z mąk swojej duszy. W tym kontekście wybór losu bohatera narodowego byłby ucieczką przed kobietą i jej miłością.

Człowiek wybitny czy jednostka paranoiczna?

Drugą antynomią, w jaką wpisuje się postać Wallenroda jest rozdarcie jego osobowości pomiędzy wybitnością a chorobą psychiczną. Z jednej strony samotność i małomówność bohatera można interpretować jako przejaw jego wewnętrznego skupienia na naczelnej sprawie, czyli zemście na wrogu. Wallenrod przebywając w Zakonie Krzyżackim, nie nawiązuje z nikim bliskich relacji, unika współbraci i nikomu nigdy się nie zwierza.

Można jednak te cechy rozpatrywać zupełnie inaczej. Bohater zdaje się mieć problemy z własną osobowością. Świadczy o tym na przykład jego dziwna więź ze starym wajdelotą Halbanem, traktującym Wallenroda jak narzędzie, którym może w dowolny sposób kierować.

Interesująca w tym kontekście wydaje się również skłonność zakonnika do alkoholu i agresja ujawniana po jego spożyciu. W tekście mówi się, że po takich libacjach Konrad ma zwyczaj wyśpiewywania tajemniczych pieśni, wygrażania wyimaginowanym postaciom i przeklinania ich. Cechy te mogą zatem świadczyć o niezrównoważeniu psychicznym bohatera i jego skłonnościach paranoicznych.

Bohater czy zdrajca?

Wreszcie najbardziej zauważalną sprzecznością, jaka ujawnia się w osobie Wallenroda jest jego dwuznaczne pod względem moralnym postępowanie. Można widzieć bowiem w Konradzie bohatera narodowego, który dla dobra ojczyzny poświęca wszystko: miłość, rodzinę, honor, a nawet życie. Wallenrod dokonuje wręcz ofiary całopalnej. Z drugiej strony można w tej postaci widzieć zdrajcę, który bezwzględnie wykorzystuje zaufanie niczego nieświadomych zakonników i wbija zakonowi przysłowiowy nóż w plecy.

To rozdarcie pomiędzy tymi dwoma poziomami konstrukcji postaci Wallenroda powoduje, że jest on postacią tragiczną. Jego tragizm leży właśnie w konieczności zmierzenia się z piętnem hańby, w bohaterstwie bez nagrody i śmierci bez chwały. Jest to wcielenie spiskowca, który oddając wszystko, nie dostaje niczego w zamian. Świadomy wybór takiego losu ma wydźwięk niesłychanie tragiczny.

Konrad Wallenrod - charakterystyka bohaterów drugoplanowych

Bohater główny

Konrad Wallenrod (Walter Alf)

Tytułowy bohater utworu, mistrz zakonu krzyżackiego doprowadzający swych współbraci do zguby. Bohatera poznajemy w momencie uzyskania tytułu wielkiego mistrza. Konrad to młody mężczyzna, ale na jego twarzy widać oznaki ukrytego cierpienia. Wallenrod wsławił się walecznością w Hiszpanii, w Europie zwyciężał w turniejach rycerskich.

Zakonnicy cenią jego doświadczenie wojenne, skromność i pogardę dla zabaw świeckich (jedyne wady bohatera to skłonność do gniewu i – rzadko – do alkoholu). Wierzą, że nowy mistrz poprowadzi ich do zwycięstwa nad zbuntowanymi Litwinami. Plany Konrada są jednak zupełnie inne. Prawdziwą tożsamość rycerza zna mnich Halban i pustelnica, zamieszkująca wieżę nad jeziorem. Wallenrod to litewski mściciel. W dzieciństwie porwany i wychowany przez Krzyżaków. Po ucieczce z niewoli miał pojąć za żonę córkę litewskiego księcia Kiejstuta. Opuszcza Aldonę, by wykorzystać ostatnią szansę uratowania prześladowanego narodu.

Walter-Konrad to postać tragiczna, zmuszona przez okoliczności do wyboru pomiędzy dwoma przeciwstawnymi drogami życiowymi. Bohater nie może pozostać z rodziną, gdyż prędzej czy później wróg zagrozi jego bliskim. Szlachetnie rezygnuje z własnego szczęścia, decydując się na skrajnie niebezpieczną misję. Z drugiej strony plan bohatera zakłada działania sprzeczne z rycerskim kodeksem honorowym – stosowanie podstępu, kłamstwa i zdrady. Konrad decyduje się na ukrytą walkę, świadom tego, że prawdopodobnie straci wszystko. Pomimo dyskusyjnych metod działania bohater osiąga upragniony cel, ale płaci za to życiem – swoim i swojej ukochanej.

Bohaterowie drugoplanowi

Aldona

Litwinka, jedna z trzech córek Kiejstuta, zakochana w przybyszu przyjętym na dwór ojca. Wallenrod zdobywa jej serce swoją sławą i opowieściami o urokach rycerskiego życia w wielkich miastach. Dziewczyna naiwnie wierzy, że mąż pozostanie przy niej na zawsze. Podczas pożegnania i ona zdobywa się na wielkie poświęcenie – chce wstąpić do zakonu. Zmienia decyzję z miłości i tęsknoty do męża, choć i tak jej wybór jest bardzo radykalny.

Młoda kobieta przybywa do Marienburga (pamięta, że Konrad chciał przybyć do tego miasta) i prosi kapłanów o zamurowanie w pustelniczej wieży. Nawet wtedy jest gotowa wspomagać spiskowca, podtrzymywać go na duchu i przypominać o swojej wielkiej miłości. Dziwić może reakcja bohaterki na propozycję Konrada, by uciec i ukryć się na Litwie – Aldona nie zgadza się (uważa, że jej uroda przeminęła). W finale dramatu umiera, zauważając sygnał oznaczający śmierć ukochanego. Aldona, podobnie jak Konrad, jest postacią tragiczną. Zostaje zmuszona do trudnych decyzji.

Halban

On Wallenroda samotność podziela
On był i duszy jego spowiednikiem,
On był i serca jego powiernikiem.

Halban to litewski mnich – wajdelota (bard), który przeżył młodość w krzyżackiej niewoli. Starzec opiekuje się młodym Konradem, wyjaśnia mu jego pochodzenie i zaszczepia nienawiść do wroga. To Halban sugeruje swemu podopiecznemu, by wkradł się w łaski Niemców i wykorzystał znajomość ich technik walki. Bard jest zaufanym towarzyszem dorosłego Konrada – mistrza zakonu krzyżackiego. Stale przypomina bohaterowi o celu jego misji. Potrafi wpłynąć na jego zachowanie i ostudzić gniew. Halban spełnia także rolę strażnika narodowej tradycji i ducha – upamiętnia w pieśni czyny Konrada i poświęcenie Aldony.

Krzyżacy

Bohater zbiorowy, wielcy wrogowie Litwinów i ludów sąsiadujących z podległym im terytorium (m.in. Polaków i mieszkańców Prus). Mickiewicz rysuje negatywny portret zakonników, nawracających pogan mieczem. Krzyżacy bezlitośnie tępią poddanych, paląc wioski, mordując mężczyzn i porywając dzieci (takiego losu doświadcza Konrad). Żyją wbrew wyznawanym chrześcijańskim zasadom. Dla Litwinów krzyż jest symbolem zagrożenia i zniewolenia. W swej pieśni Halban porównuje zakonników do widma morowej dziewicy, poprzedzającej masowe zgony ludu.

W poemacie zostają zwyciężeni metodami stosowanymi przez nich samych – kłamstwem i podstępem. Warto dodać, że Wallenrod po spełnieniu swojej misji zauważa ogrom dokonanego zniszczenia wyznając: „Już dosyć zemsty – i Niemcy są ludzie.”

Konrad Wallenrod jako bohater romantyczny

Konrad Wallenrod to główny bohater powieści poetyckiej Adama Mickiewicza o tym samym tytule. Jak przystało na postać ukształtowaną w dobie romantyzmu, Wallenrod posiada szereg znamion sytuujących go w obrębie typowych kreacji osobowych tej epoki. Jest to więc z całą pewnością bohater romantyczny, a szczególną inspiracją do stworzenia tej postaci były dla Mickiewicza dzieła lorda Byrona.

Osobowość ukształtowana przez pieśni poetów

Przede wszystkim Walter Alf to bohater, którego los od początku wyznacza wielka poezja. Biografia mężczyzny kształtuje się pod wpływem starego wajdeloty Halbana wlewającego w duszę młodzieńca słodycz, a jednocześnie truciznę pieśni o wielkich czynach. Sam bohater ma świadomość, jak ogromną rolę odegrała w jego życiu wzniosła poezja i wie, że to ona wyznaczyła kierunek jego smutnej biografii:

Jeszcze w kolebce wasza pieśń zdradziecka
Na kształt gadziny obwija pierś dziecka
I wlewa w duszę najsroższe trucizny,
Głupią chęć sławy i miłość ojczyzny.

Podobnie zatem, jak później Konrad czy Kordian Słowackiego Wallenrod oskarża literaturę o jej zgubne działanie na młode, niedojrzałe umysły.

Nieszczęśliwy mąż

Kolejną romantyczną cechą Konrada Wallenroda jest nieszczęśliwe uczucie do Aldony, córki litewskiego księcia Kiejstuta. Bohater chcąc poświęcić się dla dobra swojego narodu, musi porzucić swoją małżonkę mimo ogromnej miłości. Unieszczęśliwia tym samym ją i siebie. Aldona nie chce już wiązać się z nikim innym i zamyka się w zamurowanej wieży, poświęcając swoje życie Bogu. Małżonkowie rozmawiają czasem w nocy, nie widząc się wzajemnie i nie mogąc się dotknąć. Kiedy Wallenrod dokonuje zemsty na Krzyżakach, proponuje Aldonie wspólną ucieczkę, ale kobieta nie godzi się na to. Wybór dokonany przed laty był wyborem ostatecznym, dlatego kochankowie zostają rozdzieleni na zawsze.

Przemiana

Wallenrod, podobnie jak większość romantycznych bohaterów, przechodzi wewnętrzną przemianę. Symbolem zmiany tożsamości jest zmiana imienia. Z Waltera Alfa staje się zatem Konradem Wallenrodem. Tym samym jego biografia zostaje podzielona na dwie części. Jedną z nich wyznacza funkcja męża, drugą zakonnika. Ponadto o ile Alf jest honorowym rycerzem, o tyle Wallenrod staje się spiskowcem. Przemiana ta wpisuje się również we wzorzec bohatera, który rezygnuje z prywatnej biografii na rzecz przyjęcia tożsamości bohatera swojego narodu.

Samotność i romantyczna pycha

Romantycznym wymiarem biografii Wallenroda jest również jego dotkliwa samotność i alienacja społeczna, które idą w parze z przekonaniem o własnej wybitności. Wallenrod to outsider, który nie może znaleźć z nikim wspólnego języka, a czas najchętniej spędza samotnie, medytując lub słuchając smutnych pieśni Halbana. Jednocześnie bohater uważa się za kogoś wyjątkowego, kto został obdarzony wybitnymi przymiotami i szczególną misją dziejową. Po zniszczeniu Zakonu Krzyżackiego porównuje się do biblijnego Samsona:

Ja to sprawiłem; jakem wielki, dumny,
Tyle głów hydry jednym ściąć zamachem!
Jak Samson jednym wstrząśnieniem kolumny
Zburzyć gmach cały i runąć pod gmachem!

Niejednoznaczność etyczna

Nie sposób również pominąć tak istotnego wymiaru postaci Wallenroda, jak dwuznaczność moralna jego działań i zachowań. Podobnie jak podwójność biografii cecha ta odsyła do dzieł George’a Byrona. Wallenrod to samotny mściciel, który niczym Giaur, musi odpłacić wrogom pięknym za nadobne. Nie może cofnąć się zatem przed niczym, nawet przed zdradą ufających mu ludzi.

Konrad Wallenrod - bohater czy zdrajca?

Konrad Wallenrod to jedna z najbardziej tajemniczych i jednocześnie fascynujących postaci w całej twórczości Adama Mickiewicza. Mroczna magia tego bohatera polega na jego niejednoznacznym statusie, a więc rozpięciu pomiędzy heroizmem i zdradą. Sam Mickiewicz po latach od napisania powieści wyznał, że drugi raz nie stworzyłby podobnego tekstu. Kim więc jest Konrad Wallenrod – narodowym bohaterem czy po prostu zdrajcą?

Szlachetna motywacja

Główna motywacja działania Waltera Alfa sprowadza się do obrony Litwy przed Zakonem Krzyżackim. Oceniając postępowanie bohatera, należy pamiętać, że jest to człowiek, który jako wychowanek mistrza krzyżackiego Winrycha, w przeciwieństwie do innych Litwinów, ma świadomość potęgi niemieckiego zakonu. Kiedy więc kolejne bitwy pod wodzą księcia Kiejstuta okazują się dla Litwy sromotną porażką, Alf dochodzi do wniosku, że nie sposób pokonać Krzyżaków w otwartym polu. Zgadza się zatem z Halbanem, który od dziecka karmi duszę mężczyzny wizją zniszczenia zakonu:

Wolnym rycerzom – powiadał – wolno wybierać oręże
I na polu otwartym bić się równymi siłami,
Tyś niewolnik, jedyna broń niewolników – podstępy.

Przybranie fałszywej tożsamości hrabiego Konrada Wallenroda jest traktowane przez bohatera jako narzędzie walki; stanowi dla niego jedyną metodę stawienia czoła silniejszemu przeciwnikowi.

Podstęp i zdrada

Z drugiej strony wyrachowane działanie Alfa na szkodę Zakonu Krzyżackiego, mimo łączących go z rycerzami więzi, nosi bezsprzeczne znamiona zdrady. Jego postępowanie wydaje się moralnie dwuznaczne tym bardziej, że wychował się u boku krzyżackiego mistrza i doznał od niego wiele dobroci. Odpłacanie złem za otrzymane profity jest jawną niesprawiedliwością i kłóci się z tradycyjnymi zasadami etycznymi. Alf nie tylko wkrada się w łaski zakonu, ale także zostaje wybrany jego mistrzem. Staje się więc dla otaczających go rycerzy niekwestionowanym autorytetem i przewodnikiem. Zakon musi mu ufać bezgranicznie, skoro mimo jego oczywistych błędów taktycznych popełnionych w wojnie z Litwą, nie wypowiada mu posłuszeństwa.

Etyka zemsty

Wallenrod aby wypełnić postawione sobie zadanie, musi zatem mieć swoją własną, niezależną etykę, której pozostaje wierny. Motywacja bohatera nie jest więc jedynie pozytywna (chęć ochrony Litwy), ale również negatywna. Ten drugi składnik jego działania stanowi pragnienie krwawej zemsty na wrogu. Motywację tę podtrzymuje w Konradzie Halban, który nieustannie przypomina bohaterowi o jego misji. Wajdelota podtrzymuje pamięć krzywdy, jaką Wallenrod wyrządził ukochanej Aldonie oraz przywołuje obraz zamordowanych przez Niemców rodziców:

Biada, biada, jeżeli dotąd nie spełnił przysięgi,
Jeśli zrzekłszy się szczęścia, szczęście Aldony zatruwszy…
Jeśli tyle poświęcił i dla niczego poświęcił…

Bohater jest zatem w pewnym sensie niewolnikiem własnego losu. Wypomina zresztą Halbanowi, że to przez „pieśń zdradziecką” opętała go chęć zemsty na wrogu.

Tragizm spiskowca

Trzeba mieć na uwadze, że Wallenrod pomimo wykonania zadania – zniszczenia potęgi Krzyżaków – nie doznaje upragnionej ulgi. Bohater odczuwa nawet wyrzuty sumienia w stosunku do Krzyżaków, mówi bowiem wyraźnie: „Już dosyć zemsty – i Niemcy są ludzie”. Ponadto ceną za zwycięstwo nad wrogiem są bezpowrotna utrata dawnego życia, hańba i samobójcza śmierć. Tragizm głównego bohatera, polegający na rozdarciu pomiędzy dwoma światami i dramatycznym finale jego historii nie pozwala zatem uznać go za zwykłego zdrajcę. Jest to uniwersalna figura spiskowca, który decydując się na walkę w ukryciu, musi przyjąć jej wszystkie tragiczne konsekwencje. W wyborze Konrada Wallenroda leży więc zarówno jego etyczna dwuznaczność jako człowieka, jak i wielkość narodowego bohatera.

Konrad Wallenrod jako powieść poetycka

„Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza należy do gatunku powieści poetyckiej. Mistrzem tej romantycznej formy literackiej był George Byron. Stworzony przez niego wzorzec stał się jedną z najpopularniejszych odmian literatury romantycznej. O przynależności „Konrada Wallenroda” do tego gatunku świadczy przede wszystkim zasada synkretyzmu obecna na wszystkich płaszczyznach tekstu, która jest podstawowym wyznacznikiem powieści poetyckiej.

Synkretyzm rodzajowy i gatunkowy

Po pierwsze, „Konrad Wallenrod” jest utworem o niejasnej przynależności rodzajowej i gatunkowej. Obecne są tu bowiem zarówno elementy epickie (a więc rozbudowana fabuła,  narrator, akcja, forma podawcza opowiadania i opisu), liryczne (poetyckie opisy przyrody, np. Niemna, subiektywne wypowiedzi bohaterów na temat ich uczuć, rozbudowana metaforyka tekstu), jak i dramatyczne (epizodyczność akcji rozbitej na poszczególne sceny, rozbudowane monologi postaci mające charakteru monodramów, np. „Powieść Wajdeloty”). Jeżeli chodzi o przynależność gatunkową, można tu mówić o elementach poematu (rozbudowany utwór liryczny), powieści (akcja, fabuła, bohaterowie), a nawet ballady, której przykładem jest śpiewana przez Konrada „Ballada Alpuhara” (pogranicze epiki i liryki, tajemniczy nastrój, moralistyczna warstwa tekstu).

Synkretyzm narracyjny

Zróżnicowanie w „Konradzie Wallenrodzie” jest również widoczne na poziomie narracji.  Mamy bowiem do czynienia z narratorem trzecioosobowym, odautorskim, funkcje opowiadaczy w powieści  pełnią również Halban, bracia zakonni i sam Konrad. Pojawia się tu zatem technika budowania narracji przez wiele punktów widzenia. Autor wyraża tym samym przekonanie, że nie ma jednej prawdy, są tylko różne sposoby jej postrzegania.

Synkretyzm czasu

W „Konradzie Wallenrodzie” podobnie, jak w innych powieściach poetyckich fabuła ma charakter achronologiczny. Autor stosuje zabiegi retrospekcji („Pieśń Wajdeloty”, „Powieść Wajdeloty”), dzięki którym narracja cofa się w przeszłość i antycypacji (np. proroctwa i zapowiedzi zniszczenia zakonu krzyżackiego), które wybiegają w przyszłość. Taki zabieg, który ogólnie można by określić jako inwersję czasową, powoduje, że czytelnik musi być bardziej skupiony na lekturze, zwiększa dramatyzm tekstu, a także pokazuje świat jako chaos.

Synkretyzm przestrzeni

Następnie mamy do czynienia w powieści poetyckiej z synkretyzmem przestrzennym. Miejscem akcji są więc tereny zajmowane przez Zakon Krzyżacki i Litwa. W powieści topografia zostaje dokładnie opisana już na początku, gdzie pojawia się opis obu krain symbolicznie rozdzielonych przez rzekę Niemen. Są to dwa różne światy: Litwa to teren natury i pogaństwa, natomiast Zakon to przestrzeń kultury i chrześcijaństwa. Wyraźnie przeciwstawia się tutaj obraz bujnej przyrody wytworom cywilizacji (klasztor, zamek). Przestrzeń kultury jest zamknięta symbolizuje uwięzienie Konrada, a także bierność. Bohater może tu żyć jedynie wspomnieniami wspaniałych czasów. Litwa to natomiast przestrzeń otwarta, symbolizująca wolność i działanie.

Jednocześnie autor dba o oddanie kolorytu lokalnego nadniemeńskich terenów: piękna lasów, borów, sposobu ubioru Litwinów w zwierzęce skóry, używanej przez nich broni i łuków (przeciwstawionych zbroi rycerzy zakonu).

Synkretyzm postaci

Wreszcie ostatnią płaszczyzną tekstu podlegającą zasadzie synkretyzmu jest sama postać Konrada Wallenroda. Jest to człowiek o podwójnej tożsamości: zarówno Litwin, jak i Niemiec, bojownik o wolność kraju i mistrz Zakonu Krzyżaków. Bohater przeżywa rozdarcie pomiędzy uczuciem miłości do Aldony i pragnieniem zemsty na Krzyżakach. Z jednej strony jest bohaterem swojego narodu, z drugiej zdrajcą zakonu.