Geneza „Grażyny”
Mickiewicz napisał „Grażynę” w 1822 roku. Jest to poemat osnuty na historycznych motywach walk książąt litewskich.
Poetyka „Grażyny” nawiązuje do poetyki zagadki, gdzie autor metodą „detektywistyczną” dochodzi do kolejnych ogniw przedstawianej historii. Na uwagę zasługuje z pewnością również archaizacja języka.
Mickiewicz pisał „Grażynę” w Kownie i Wilnie. Materiały historyczne do niej zbierał zaś Szczorsach. Możliwe jest, iż część poematu powstała właśnie tam.
Czas i miejsce akcji „Grażyny”
Akcja rozgrywa się w okolicach Nowogródka. W tekście jest mowa o zamku Litawora, który mieścił się na nowogródzkiej górze. Bezpośrednio akcja toczy się na zamku Litawora oraz na polu, które na cześć tej bitwy zostało nazwane polem Litewki.
Motyw patriotyzmu i ojczyzny w „Grażynie”
Postawę patriotyczną prezentują w utworze zarówno Rymwid, jak i Grażyna.
Rymwid daje temu wyraz w swoich opiniach na temat Krzyżaków. Argumentuje swoją decyzję licznymi przykładami z przeszłości. Nie chce pozwolić na to, by Krzyżacy dostali się na teren jego ojczyzny, bo wie, jakie będzie miało to konsekwencje. Będąc jednak posłusznym i lojalnym sługą, choć wyraża odmienne od władcy zdanie, nie sprzeciwia się jego decyzji. Znając księżną, jej rozwagę i umiejętność wpływania na męża, zwraca się do niej, by prosić ją o interwencję w tej sprawie. Grażyna, nie mogąc zmienić decyzji męża, posuwa się jednak krok dalej od Rymwida. Sama podejmuje decyzję, by odesłać poselstwo krzyżackie. Ten krok skutkuje atakiem Krzyżaków.
Patriotyzm Grażyny kosztował ją życie, lecz w chwili zagrożenia nie wahała się i stanęła do walki z zakonnikami. Grażyna czuła się także odpowiedzialna za swój lud:
(…) Nie chcę ażeby po Litwie gadano,
Że brat na brata następował zdrowie,
Wziął gardło, lub dał za Grażyny wiano (…).
Grażyna nie mogła pozwolić na to, by jej mąż zaangażował się bratobójczą walkę, dlatego też podjęła heroiczną decyzję i sprzeciwiła się woli Litawora. W końcowej części utworu prosi go o wybaczenie, jednak Litawor już wtedy daje już sobie sprawę z błędu, jaki popełnił i z konsekwencji swojego czynu. Z tego też względu rzuca się w płomienie stosu i ginie wraz z małżonką, obwieszczając wcześniej, iż jego żona zginęła z miłości do ojczyzny i swojego ludu.
Motyw ten można traktować jako motyw ponadczasowy. Określa on bowiem obowiązki społeczeństwa i władcy względem ojczyzny i poddanych.