1. Nazwa i ramy czasowe Młodej Polski
Młoda Polska to narodowa odmiana prądu kulturowego określanego mianem modernizmu. Dla poszczególnych kultur narodowych rozwijających się mniej więcej od lat 80. czy 90. XIX w. do początków wieku XX stosuje się podobne nazwy: Młoda Belgia, Młode Niemcy, Młoda Francja.
W przypadku kultury polskiej wprowadzenia terminu dokonał w 1898 roku Artur Górski, publikując cykl artykułów zatytułowanych „Młoda Polska”.
Słowo „modernizm”, stosowane na określenie wspomnianego okresu w kulturze, bez rozróżnienia na poszczególne kultury narodowe, oznacza nowoczesność. Nie jest ono zarezerwowane jedynie dla sztuk, ponieważ mówi się też na przykład o modernizmie katolickim. Termin ten jest więc zasadniczo wieloznaczny.
Ramy czasowe Młodej Polski określa wydanie pierwszego tomu poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera – 1891 r. – oraz odzyskanie niepodległości w roku 1918.
Alternatywnymi nazwami dla omawianej epoki są też: belle époque (piękna epoka) oraz fin de siecle (koniec wieku). Druga z tych nazw stosuje się do początkowego okresu trwania epoki.
2. Filozofia i światopogląd modernizmu
 |
| Edouard Manet „Pijący absynt” |
Postawy ludzi epoki modernizmu wyrosły z zasadniczego buntu przeciwko pozytywistycznemu racjonalizmowi i materializmowi. Okazało się bowiem, że nauka nie jest w stanie zaspokoić wszystkich potrzeb człowieka. Nastąpił więc zwrot ku światu duchowemu. Dojmującym doświadczeniem ludzi tego okresu było przekonanie o kryzysie kultury, co skutkowało postawami dekadenckimi, to znaczy przesyconymi pesymizmem i negatywnymi emocjami (wzrosło zainteresowanie nerwicami).
Dekadentyzm był określany mianem choroby wieku. Swoje podstawy znalazł w dziełach takich filozofów jak Artur Schopenhauer i Friedrich Nietzsche. Schopenhauer, na którego silny wpływ miała filozofia buddyzmu, podkreślał, że świat przeniknięty jest irracjonalną wolą, a jej działanie skutkuje cierpieniem. Jedyne wyjście widział w wyzbyciu się woli jednostkowej, osiągnięciu stanu tak zwanej nirwany, który charakteryzuje się zanikiem wszelkich pragnień. Lekarstwem na cierpienie i pesymizm mogła być także w pewnym stopniu kontemplacja sztuki.
Nietzsche podważał zaś możliwość dotarcia do prawdy. Wskazywał, że zawsze obracamy się w świecie pozoru i kłamstwa, przy czym kłamstwo niejednokrotnie nazywamy prawdą, ponieważ jest to nam konieczne do uzasadnienia swojego postępowania i, w ostatecznym rozrachunku, przeżycia.
Artyści często poszukiwali alternatywnych światów, kontaktu z tym, co nadprzyrodzone. W tym celu posługiwano się różnego rodzaju używkami, takimi jak alkohol czy narkotyki (karierę w owym czasie robiło opium).
Charakterystyczne były też postawy nihilistyczne. Podawano w wątpliwość praktycznie wszystkie wartości, z jednym wyjątkiem – wartością sztuki.
Dekadenci gardzili światem mieszczańskim, ponieważ według nich był on zbudowany na zakłamaniu, pożądaniu bogactwa, zainteresowaniu rzeczami materialnymi. Typowego mieszczanina, którego jedyny celem w życiu było zrobienie kariery i zarobienie pieniędzy, zaczęto określać mianem filistra.
W tym czasie odnotowuje się również wzrost zainteresowania metafizyką. Dokonało się to między innymi dzięki filozofii Henriego Bergsona, który dowartościował intuicję w poznaniu intelektualnym i uczynił ją jednym z podstawowych narzędzi uprawiania filozofii.
3. Literatura i teatr modernizmu
Po okresie wielkich powieści realistycznych – odżywają poezja i dramat. Większą wagę przykłada się do wewnętrznych przeżyć bohaterów, nie w sensie psychologii, ale doświadczeń duchowych, irracjonalnych. Prądem, który przynosi znakomite dzieła, także malarskie, jest symbolizm. Jego założenia