Światopogląd i filozofia Młodej Polski (modernizmu)

U podłoża światopoglądu modernistycznego leżą dwie teorie: schopenhaueryzm i nietzscheanizm. Z jednej strony wyrastają one z ówczesnej sytuacji gospodarczej i nastrojów społecznych, z drugiej wpływają na kształtowanie się oblicza epoki.
    
Poglądy Schopenhauera silnie wiążą się z poczuciem schyłku wieku i dekadentyzmem. Filozof głosił, że życie jest pasmem cierpień. Człowiek kierowany popędem życiowym skazany jest na wieczną walkę o zaspokojenie swoich pragnień, ambicji, potrzeb. Jednak zaspokojenie to nie jest możliwe, a samo dążenie do celu skazuje go na nieustanne porażki, cierpienie, rozczarowania, wstyd i poniżenie. Do tego nieustannie towarzyszy mu lęk przed śmiercią. Taka wizja życia jest zdecydowanie pesymistyczna. Filozof wskazywał na dwie możliwości ucieczki od bólu istnienia: sztukę i nirwanę. Zarówno akt twórczy, jak i kontemplacja piękna pozwalają człowiekowi na oderwanie się od codzienności, przyziemności. Na bazie tego poglądu przyznawano sztuce i artyście szczególną rangę, teza ta współgrała także z rodzącym się w sztuce estetyzmem.
    
Filozofia Nietzschego, który głosił śmierć boga, czyli kryzys wartości, także doskonale wpisywała się w nastroje końca wieku. Śmierć boga nastąpiła z winy człowieka, który przestał go potrzebować, wyrugował ze swego życia wartości, które były ostoją religii. Tym samym pozbawił się oparcia, skazał na samotność i bezsilność, ponieważ tej luki niczym nie zdołał wypełnić. Nauka zawiodła, technika i postęp nie są w stanie wypełnić duchowej pustki. W początkowym okresie twórczości filozof głosił też kult sztuki (szczególnie zafascynowany był dziełami Wagnera). W ostatnim – kult życia i siły. Siłę rozpatrywał w kontekście etycznym, jako godność osobistą, stanowczość, pewność siebie. Nietzscheanizm przyczynił się do przełamywania dekadenckiej apatii.
    
Nie bez wpływu na modernistyczną świadomość pozostała filozofia Bergsona, szczególnie postulowany przez niego intuicjonizm. Zwątpienie w moc rozumu i niepodważalność prawd poznawanych intelektualnie. Przełom wieków XIX i XX to postromantyczny ukłon w stronę uczucia, intuicji, subiektywnego wrażenia. Niewiara w możliwość poznania prawd obiektywnych powoduje zwrot w stronę subiektywizmu i indywidualności. Świat postrzegany intuicyjnie jest ciekawszy, zmienny, różnorodny.
    
Na nowoczesny sposób postrzegania świata znaczny wpływ miała twórczość francuskiego poety Charlesa Baudelaire’a, który w szkicu „Malarz życia współczesnego” (1863) zaprzecza istnieniu jednego, obiektywnego, ponadczasowego, absolutnego piękna. Piękno także jest relatywne. Jego ideał jest na nowo kształtowany w każdej epoce. Andrzej Zawadzki pisze:

(…) w szkicu Baudelaire’a nowoczesny ideał piękna został silnie powiązany z nowym doświadczeniem kulturowym i egzystencjalnym – rosnące tempo życia, zwłaszcza życia w wielkim mieście, nieustanna metamorfoza zjawisk, pośpiech, różnorodność, przemieszczanie się wielkich mas ludzkich wymaga nowej wrażliwości artystycznej, nowych sposobów przedstawiania w sztuce.

Na bazie tych poglądów zrodziły się nowe tendencje nie tylko w literaturze.