Dramat modernistyczny – czyli nowoczesny – ukształtował się pod koniec XIX wieku pod wpływem idei modernizmu.
Zrywał on z konwencją realistycznego oddawania rzeczywistości na scenie. Dramat modernistyczny obejmuje szeroki zakres konwencji, które łączy odejście od obiektywizmu, realizmu i tradycyjnie pojmowanej intrygi. Chętnie posługiwał się on: symbolem, groteską, przerysowaniem, deformacją. Wyraźne są też tu wpływy dekadentyzmu.
W dramacie modernistycznym wyróżnia się trzy podstawowe poetyki: naturalistyczną, symboliczną i ekspresjonistyczną.
Dramat modernistyczny - cechy charakterystyczne
- zerwanie z tradycją (antyczną, realistyczną, romantyczną itd.)
- zerwanie z podziałem na tragedię i komedię
- przeplatanie się scen realistycznych z fantastycznymi
- synkretyzm sztuk (teatru, muzyki, malarstwa, tańca)
- oniryzm
- nastrój tajemniczości, niezwykłości
- symbolizm
- ekspresjonizm
- naturalizm
- baśniowość, ludowość
- indywidualizacja języka bohaterów, posługiwanie się językiem potocznym, także gwarą
- dekadentyzm
- konflikt między mentalnością modernistyczną a filisterską
- pogłębiona analiza psychologiczna bohaterów
Teatr modernistyczny był różnorodny. W dramatach ekspresjonistycznych dużą rolę odgrywał ruch, gest, światło. Konwencja naturalistyczna wymagała drobiazgowej scenografii, wiernie odtwarzającej okoliczności zdarzeń, podczas gdy symbolizm przeciwnie – gustował w kubistycznych stylizacjach, geometrycznych bryłach, ledwie sugerujących miejsce akcji.
Ekspresjonizm dążył do wywarcia wpływu na odbiorcę. W tym celu posługiwano się bezpośrednimi zwrotami do widza, natomiast dramat naturalistyczny wprowadził tzw. czwartą ścianę, odgradzając aktorów od publiczności niewidzialną barierą. Naturaliści dążyli do obiektywizmu, ekspresjoniści – przeciwnie.
W teatrze końca wieku obserwuje się odejście od literackości i dominującej roli gwiazd aktorskich. Większego znaczenia nabiera wizja reżysera oraz działania inscenizatora, scenografa, choreografa. Tekst staje się zaledwie jednym ze składników inscenizacji, obok tańca, gry aktorskiej, muzyki, scenografii, gry świateł.
Twórcy dramatu modernistycznego
M. Maeterlinck, A. Strindberg, H. Ibsen, G. Hauptmann, A. Czechow
W Polsce: S. Wyspiański, T. Micińskiego, Witkacy, J. A. Kisielewski, G. Zapolska, W. Perzyński, T. Rittner, S. Przybyszewski, T. Miciński, T. Kantor
Twórcy i teoretycy teatru modernistycznego
E.G. Craig, A. Appia
W Polsce: Witkacy, K. Stanisławski, S. Przybyszewski, S. Wyspiański, J. Kotarbiński, T. Pawlikowski, L. Solski, T. Kantor