Stanisław Przybyszewski - biografia i twórczość

Stanisław Przybyszewski urodził się w 1868 roku w Łojewie pod Inowrocławiem. Jego ojciec, Józef Przybyszewski, był wiejskim nauczycielem. Stanisław kształcił się w toruńskim, a później wągrowieckim gimnazjum. Po uzyskaniu świadectwa dojrzałości w 1889 roku wyjechał do Berlina, gdzie podjął studia architektoniczne, a następnie medyczne. Żadnego z tych kierunków nie ukończył. W Berlinie zetknął się z niemiecko-skandynawską cyganerią artystyczną i szybko stał się jedną z jej czołowych postaci. W tym kręgu poznał m.in..: Edwarda Muncha, Olema Hanssona oraz norweska pianistkę – Dagny Juel, z którą ożenił się w 1893 roku.

Jego pierwsze publikacje powstały w języku niemieckim („Zur Psychologie des Individuums”, „Totenmesse:, „Vigilien”) i zawierały teorie estetyczno-filozoficzne autora, w tym przekonanie o istnieniu antagonizmu między wybitną jednostką a tłumem ludzi przeciętnych (filistrów). Dzięki Stanisławowi Grabskiemu dostał pracę w redakcji pisma polskiej emigracji w Berlinie – „Gazecie Robotniczej”.

Od 1891 roku związany był z Martą Foerder, poznaną jeszcze w Wągrowcu. Miał z nią troje dzieci, jednak nie interesował się ich losem. Kobieta, będąc po raz czwarty w ciąży, popełniła samobójstwo (1896). Ich synkiem zaopiekowała się babcia ze strony ojca, dwie dziewczynki trafiły do przytułku.

E. Munch - Portret Stanisława Przybyszewskiego (1893-1895)/ zwoje-scrolls.com

Dagny Przybyszewska z synem Zenonem (1899)

Małżeństwo z Dagną trwało 7 lat, do 1900 roku, kiedy to Dagna odeszła od męża. Po roku rozłąki nastąpiło pojednanie, jednak niedługo potem kobieta została zastrzelona przez swojego wielbiciela, Władysława Emeryka. Z tego związku przyszło na świat dwoje dzieci: Zenon i Ivi. Jeszcze w 1899 r. Przybyszewski nawiązał romans z Anielą Pająkówną, znaną malarką, która urodziła mu córeczkę Stanisławę (znaną później jako malarka i pisarka).

Od 1898 roku Przybyszewski mieszkał w Krakowie. Objął redakcję „Życia” i szybko stał się niekwestionowanym przywódcą świata artystycznego. Zaproszony przez Kasprowicza do Lwowa, poznał jego żonę i nawiązał kolejny romans. Jadwiga Kasprowicz porzuciła dla Przybyszewskiego męża i dzieci i przeniosła się wraz z nim do Warszawy. W 1905 roku kochankowie przeprowadzili się do Torunia. Tam też uzależniony od alkoholu pisarz rozpoczął terapię odwykową. W tym samym roku, po uzyskaniu przez Jadwigę rozwodu, pobrali się. W 1906 przenieśli się z kolei do Berlina. Wiedli raczej skromne życie.

Po wojnie Przybyszewski pracował dla poznańskiego „Zdroju”, często zmieniał miejsca zamieszkania: Praga, Kraków, Poznań, Gdańsk, Toruń, Zakopane, Bydgoszcz, aż w końcu w 1924 zamieszkał na Zamku Królewskim i pracował w kancelarii cywilnej prezydenta RP. W 1925 uhonorowano go Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

W 1927 r. powrócił w ojczyste strony i osiadł w dworku w Jarontach, zaproszony przez Józefa Zanieckiego.

W tym samym roku zmarł. Jego ciało spoczywa na cmentarzu w Górze, pod inskrypcją: „Meteor Młodej Polski”.

Twórczość Stanisława Przybyszewskiego - charakterystyka

Już w pierwszych esejach i poematach pisanych prozą Przybyszewski zawarł swoje poglądy na temat relacji wybitnej jednostki i ogółu społeczeństwa. Uważał, że artysta wiedzie życie na drodze duchowej ewolucji, wyrasta ponad przeciętność i jest z tego powodu odtrącany przez społeczeństwo. Za sławę i uznanie płaci swoim życiem, ponieważ skazany jest na osobistą tragedię.

Przybyszewski wprowadził pojęcie „nagiej duszy”, oznaczające duchową podświadomość, wyższy, ponadracjonalny element osobowości. „Naga dusza” kontrolowana przez rozum może się ujawniać tylko w chwilach silnych emocji, uniesień o charakterze erotycznym czy religijnym oraz w trakcie procesu twórczego. Przekonanie o tym, że twórczość to zapis treści podświadomości, prowadziło do skupienia się na tematyce erotycznej i psychopatologicznej.

Przybyszewski głosił antyutylitaryzm w sztuce. W tym kierunku prowadził krakowskie „Życie”. Na łamach tego czasopisma opublikował znamienne

W dorobku Przybyszewskiego znajduje się kilka powieści. Pierwsze powstały jeszcze w okresie berlińskim – trylogia „Homo sapiens”, „Dzieci szatana”. W 1905 w Monachium ukończył trylogię „Synowie ziemi”, napisał kolejną zatytułowaną „Mocny człowiek” oraz dwutomową powieść pt.: „Dzieci nędzy”. Powstały w 1917 roku „Krzyk” ma charakter zdecydowanie ekspresjonistyczny. Pod koniec życia artysta pisał autobiografię zatytułowaną „Moi współcześni” (druga część nie została ukończona).

Pierwszym dramatem Przybyszewskiego był napisany po niemiecku utwór „Dla szczęścia”. W okresie krakowskim powstały: „Złote runo” i „Goście”. Z kolei mieszkając w Warszawie, napisał m.in.: „Matkę” i „Śnieg”.