Światopogląd, kultura, filozofia Młodej Polski

Dekadentyzm

Pokolenie Młodej Polski to ludzie wychowani w pod zaborami, poddawani represjom i procesom wynaradawiania. Żyjący w kolejnych lata kryzysu, ze świadomością klęski ideałów romantycznych (idee walki niepodległościowej) i pozytywistycznych (praca u podstaw i praca organiczna), w poczuciu bezradności i świadomości upadku wszelkich idei.

Tetmajer deklaruje w imieniu pokolenia: „Nie wierzę w nic”. Człowiek zwątpił w moc rozumu i siłę uczucia, wszelkie wartości zostały zanegowane. Nietzsche ogłosił śmierć Boga – w świecie bez wiary, nie ma miejsca dla religii. Z kolei Przybyszewski oznajmia: „My, późno urodzeni, przestaliśmy wierzyć w prawdę”.

Społeczeństwo pogrąża się w poczuciu bezsilności, niemocy dokonania czynu. Pojawiają się nastroje katastroficzne, lęk przed nadciągającą zagładą. Ze strachu, zniechęcenia i rozczarowania rzeczywistością rodzą się skrajne postawy: bierności, pragnienia niebytu i buntu, sprzeciwienia się porządkowi świata, Bogu, złu.

Schopenhauer

Poszukiwanie ukojenia bólu istnienia prowadzi do prób osiągnięcia innych stanów świadomości: upojenia, niebytu, zapomnienia. Schopenhauer, który postrzega życie jako pasmo cierpień, jedyną drogę ucieczki od niego widzi w osiągnięciu nierwany – stanu umysłu zbliżonego do śmierci. Nirwana to oderwanie się od wszelkich ziemskich spraw, brak jakichkolwiek pragnień, uwolnienie umysłu. Podobny stan można osiągnąć, zdaniem filozofia, poprzez kontemplację sztuki i akt twórczy.

Inną próbą uwolnienia duszy jest ekstaza miłosna oraz upojenie wywołane rożnego rodzaju używkami.

Nietzscheanizm i franciszkanizm

Przeciwstawieniem się postawie dekadenckiej jest filozofia Nietzschego gosząca wolę mocy. Autor „Tako rzecze Zaratustra” kreuje obraz nadczłowieka, istoty silnej poprzez swoją wolę. Sprzeciwia się słabości i pesymizmowi. Elementy takiej postawy można odnaleźć m.in. w twórczości Leopolda Staffa („Sny o potędze”).

W późniejszej fazie epoki do głosu dochodzą też zwolennicy filozofii franciszkańskiej. Bunt zostaje zastąpiony pokorą i akceptacją, niechęć przezwyciężona afirmacją życia (Kasprowicz).

Indywidualizm

U podłoża przekonania o wartości jednostki stała filozofia Bergsona i jego zainteresowanie ludzką psychiką. Człowiek jako jednostka wolna, twórcza, niezależna ma prawo do manifestowania swojej osobowości. Na gruncie tej koncepcji odrzucano realizm na rzecz subiektywnego ekspresjonizmu i symbolizmu.

Chłopomania

Ogarnięci dekadenckimi nastojami artyści z zachwytem odkrywali witalność ludności wiejskiej. Postrzegali wieś jako odrębny świat nieskażony chorobą cywilizacyjną. Zapanowała moda na małżeństwa z chłopkami, ludową kulturę i obyczajowość. Jednak w wielu przypadkach ta fascynacja była bardzo powierzchowna i niewiele miała wspólnego z prawdziwym zrozumieniem realiów wiejskiego życia.

Ośrodki kulturalne

Życie kulturalne rozkwitał o przede wszystkim w Krakowie i we Lwowie. Sytuacja w stolicy od czasu powstania styczniowego była napięta, w zaborze rosyjskim panowała o wiele bardziej restrykcyjna cenzura niż uprzednio. Nowe prądy najszybciej przeniknęły do Krakowa, choć długo – bo do ok. 1893 roku – dominowali w życiu kulturalnym przedstawiciele środowisk konserwatywnych (Matejko, Tarnowski). Na łamach „Życia” i innych czasopism, na deskach teatrów i w miejskich kawiarniach propagowano idee modernistyczne.

Kultura Młodej Polski, choć inspirowana zachodnimi ideami miała swój specyficzny kształt, wynikający m.in. ze szczególnej sytuacji narodowej oraz z indywidualności poszczególnych twórców. Osobliwym elementem polskiej literatury i sztuki był zwrot do romantyzmu (bunt wybitnej jednostki przeciw Bogu, problematyka narodowo-wyzwoleńcza, idee mesjanistyczne).

Emancypacja

W okresie Młodej Polski zainicjowany został ruch sufrażystek. Paulina Kuczalska-Reinschmit sprzeciwiała się poglądom Orzeszkowej, głoszącej postulat poświęcania się kobiet. Dla niej kwestia równouprawnienia była bardziej istotna od niepodległościowej. Organem prasowym sufrażystek był „Ster”, wydawany we Lwowie, a później w Warszawie. Poparcie dla emancypantek wyrażała m.in. Zofia Nałkowska. Pracę kobiet wymuszała przede wszystkim sytuacja społeczna.

Polecamy również:

  • Artur Górski Młoda Polska - opracowanie

    „Młoda Polska” to cykl artykułów Artura Górskiego, publikowanych w krakowskim „Życiu” w 1898 roku. Cykl ów był jednym z najwcześniejszych wystąpień programowych nowej epoki, która od niego właśnie wzięła swoją nazwę. Więcej »

  • Programy literackie Młodej Polski

    W 1898 roku ukazał się na łamach „Słowa Polskiego” artykuł Tadeusza Konczyńskiego na temat Gabriela d'Annuzio. Praca miała charakter informacyjny i dość niespodziewanie stała się zarzewiem zapowiadającego się już od pewnego czasu konfliktu między starymi i młodymi. Odpowiedź Stanisława Szczepanowskiego... Więcej »

  • Czasopisma Młodej Polski

    Wraz z coraz większą popularnością i dostępnością prasy rosła jej rola w życiu kulturalnym. Przełom pozytywistyczny dokonał się właśnie na łamach gazet. Dziennikarze i publicyści stali się pełnoprawnymi członkami artystycznej elity. Na rynku pojawiają się pierwsze pisma w całości poświęcone sztuce. Więcej »

  • Krytyka literacka i teatralna Młodej Polski

    W krytyce literackiej prądy młodopolskie pojawiły się nieco później niż w sztuce i w dużej mierze przeszły bez echa, m.in. ze względu na dużą ilość tego rodzaju publikacji. Jak zwraca uwagę Maria Podraza-Kwiatkowska, poziom krytyki literackiej był w tej epoce wysoki. Tworzyli ją zarówno dziennikarze,... Więcej »

  • Bohema (cyganeria artystyczna) - definicja, przedstawiciele, charakterystyka

    Cyganeria (bohema) oznacza środowisko artystyczne i towarzyskie życie przedstawicieli świata sztuki. Słowo wywodzi się z języka francuskiego – „la boheme” to dosłownie mieszkaniec Czech, chodzi jednak o określenie Cyganów, czyli ludzi wolnych, nieposiadających stałego miejsca zamieszkania,... Więcej »

Komentarze (2)
Wynik działania 2 + 2 =
wojman22
2022-01-07 13:46:43
jest ok
Artur Schopenhauer
2018-05-22 15:18:33
"Świat jest padołem nieszczęść i płaczu"
Ostatnio komentowane
Ez
• 2025-04-07 14:53:18
AAAA
• 2025-04-06 10:59:03
,m
• 2025-04-06 09:43:25
gg
• 2025-04-04 16:49:00
Może być
• 2025-03-27 18:35:05