Dekadentyzm
Pokolenie Młodej Polski to ludzie wychowani w pod zaborami, poddawani represjom i procesom wynaradawiania. Żyjący w kolejnych lata kryzysu, ze świadomością klęski ideałów romantycznych (idee walki niepodległościowej) i pozytywistycznych (praca u podstaw i praca organiczna), w poczuciu bezradności i świadomości upadku wszelkich idei.
Tetmajer deklaruje w imieniu pokolenia: „Nie wierzę w nic”. Człowiek zwątpił w moc rozumu i siłę uczucia, wszelkie wartości zostały zanegowane. Nietzsche ogłosił śmierć Boga – w świecie bez wiary, nie ma miejsca dla religii. Z kolei Przybyszewski oznajmia: „My, późno urodzeni, przestaliśmy wierzyć w prawdę”.
Społeczeństwo pogrąża się w poczuciu bezsilności, niemocy dokonania czynu. Pojawiają się nastroje katastroficzne, lęk przed nadciągającą zagładą. Ze strachu, zniechęcenia i rozczarowania rzeczywistością rodzą się skrajne postawy: bierności, pragnienia niebytu i buntu, sprzeciwienia się porządkowi świata, Bogu, złu.
Schopenhauer
Poszukiwanie ukojenia bólu istnienia prowadzi do prób osiągnięcia innych stanów świadomości: upojenia, niebytu, zapomnienia. Schopenhauer, który postrzega życie jako pasmo cierpień, jedyną drogę ucieczki od niego widzi w osiągnięciu nierwany – stanu umysłu zbliżonego do śmierci. Nirwana to oderwanie się od wszelkich ziemskich spraw, brak jakichkolwiek pragnień, uwolnienie umysłu. Podobny stan można osiągnąć, zdaniem filozofia, poprzez kontemplację sztuki i akt twórczy.
Inną próbą uwolnienia duszy jest ekstaza miłosna oraz upojenie wywołane rożnego rodzaju używkami.
Nietzscheanizm i franciszkanizm
Przeciwstawieniem się postawie dekadenckiej jest filozofia Nietzschego gosząca wolę mocy. Autor „Tako rzecze Zaratustra” kreuje obraz nadczłowieka, istoty silnej poprzez swoją wolę. Sprzeciwia się słabości i pesymizmowi. Elementy takiej postawy można odnaleźć m.in. w twórczości Leopolda Staffa („Sny o potędze”).
W późniejszej fazie epoki do głosu dochodzą też zwolennicy filozofii franciszkańskiej. Bunt zostaje zastąpiony pokorą i akceptacją, niechęć przezwyciężona afirmacją życia (Kasprowicz).
Indywidualizm
U podłoża przekonania o wartości jednostki stała filozofia Bergsona i jego zainteresowanie ludzką psychiką. Człowiek jako jednostka wolna, twórcza, niezależna ma prawo do manifestowania swojej osobowości. Na gruncie tej koncepcji odrzucano realizm na rzecz subiektywnego ekspresjonizmu i symbolizmu.
Chłopomania
Ogarnięci dekadenckimi nastojami artyści z zachwytem odkrywali witalność ludności wiejskiej. Postrzegali wieś jako odrębny świat nieskażony chorobą cywilizacyjną. Zapanowała moda na małżeństwa z chłopkami, ludową kulturę i obyczajowość. Jednak w wielu przypadkach ta fascynacja była bardzo powierzchowna i niewiele miała wspólnego z prawdziwym zrozumieniem realiów wiejskiego życia.
Ośrodki kulturalne
Życie kulturalne rozkwitał o przede wszystkim w Krakowie i we Lwowie. Sytuacja w stolicy od czasu powstania styczniowego była napięta, w zaborze rosyjskim panowała o wiele bardziej restrykcyjna cenzura niż uprzednio. Nowe prądy najszybciej przeniknęły do Krakowa, choć długo – bo do ok. 1893 roku – dominowali w życiu kulturalnym przedstawiciele środowisk konserwatywnych (Matejko, Tarnowski). Na łamach „Życia” i innych czasopism, na deskach teatrów i w miejskich kawiarniach propagowano idee modernistyczne.
Kultura Młodej Polski, choć inspirowana zachodnimi ideami miała swój specyficzny kształt, wynikający m.in. ze szczególnej sytuacji narodowej oraz z indywidualności poszczególnych twórców. Osobliwym elementem polskiej literatury i sztuki był zwrot do romantyzmu (bunt wybitnej jednostki przeciw Bogu, problematyka narodowo-wyzwoleńcza, idee mesjanistyczne).
Emancypacja
W okresie Młodej Polski zainicjowany został ruch sufrażystek. Paulina Kuczalska-Reinschmit sprzeciwiała się poglądom Orzeszkowej, głoszącej postulat poświęcania się kobiet. Dla niej kwestia równouprawnienia była bardziej istotna od niepodległościowej. Organem prasowym sufrażystek był „Ster”, wydawany we Lwowie, a później w Warszawie. Poparcie dla emancypantek wyrażała m.in. Zofia Nałkowska. Pracę kobiet wymuszała przede wszystkim sytuacja społeczna.
