 |
| K. Przerwa-Tetmajer (przed 1939)/ audiovis.nac.gov.p |
Kazimierz Przerwa-Tetmajer urodził się w 1865 roku w Ludźmierzu na Podhalu. Jego ojciec był właścicielem Ludźmierza i marszałkiem powiatu nowotarskiego, brał udział w powstaniu listopadowym. Starszym przyrodnim bratem Kazimierza był Włodzimierz Tetmajer, znany malarz i działacz ludowy.
Przerwa-Tetmajer kształcił się w krakowskim Gimnazjum św. Anny. W 1883 roku po utracie zadłużonego majątku cała rodzina przeniosła się do Krakowa. Tu też w 1884 Kazimierz rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Zadebiutował w roku 1886 poematem „Illa”. Utrzymywał się z pracy literackiej i dziennikarskiej, pisał poematy i wiersze, publikował w: „Kurierze Warszawskim”, „Kurierze Lwowskim”, „Tygodniku Ilustrowanym i w „Czasie”. W 1888 roku został uhonorowany nagrodą literacką za wiersz ku czci Mickiewicza, a rok później za kolejny – tym razem ku czci Kraszewskiego. W 1891 roku wyjechał z Krakowa i od tego czasu nie miał stałego miejsca zamieszkania. Bywał we Lwowie, w Warszawie, Krakowie, Zakopanem i w zagranicznych kurortach. Należał do grona członków Towarzystwa Tatrzańskiego.
Wydał łącznie osiem tomów „Poezji”, sławę zyskał pod koniec XIX wieku, głównie za sprawą II, III i IV serii.
Tetmajer uchodził za bywalca salonów, typowego poetę-dandysa, amanta i dekadenta. Często angażował się w romanse, niejednokrotnie wzbudzając skandale, jednak nigdy się nie ożenił. Miał nieślubnego syna Kazimierzan Stanisława, który popełnił samobójstwo w wieku 33 lat.
Pasją Tetmajera były góry, wiele czasu spędzał w Ludźmierzu i Zakopanem, odbywając liczne piesze wędrówki. Był członkiem wyprawy, która jako pierwsza weszła na Staroleśny Szczyt w 1892 roku.
W 1896 mieszkał w Heidelbergu, gdzie pełnił funkcję osobistego sekretarza Adama Krasińskiego. W tym czasie stan jego zdrowia znacznie się pogorszył – nie mógł już wyruszać na wysokogórskie wyprawy, choć nadal z pasją przemierzał tatrzańskie doliny.
W czasie I wojny światowej propagował myśl niepodległościową. W 1921 roku otrzymał Nagrodę Literacką miasta Warszawy. Stopniowo jednak wycofywał się z życia publicznego. Utrzymywał się dzięki wznowieniom „Poezji”, a także społecznym zasiłkom.
Zmarł w 1940 roku w Warszawie, wyrzucony przez Niemców z Hotelu Europejskiego i przewieziony do szpitala Dzieciątka Jezus. Został pochowany na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku.
Twórczość Kazimierza Przerwy-Tetmajera - charakterystyka
We wczesnych utworach wyraźne są u Przerwy-Tetmajera nawiązania do romantyzmu, szczególnie w sposobie ujmowania tematyki narodowej.
II seria „Poezji” jest już w pełni modernistyczna – poeta zawarł w niej najważniejsze idee i nastroje epoki. Wiersze z tej serii przepełnione są lękiem egzystencjalnym, dekadentyzmem, sceptycyzmem filozoficznym, poczuciem nadciągającej zagłady, obwieszczają kryzys wartości, wyrażają pragnienie niebytu, chęć odcięcia się od świata, pogrążenia w kontemplacji sztuki czy miłosnym uniesieniu.
W twórczości Tetmajera widoczne są wyraźne wpływy impresjonizmu. Jego nastrojowe wiersze doskonale oddają ulotne wrażenia, nieuchwytne uczucia i zmienne obrazy. Poeta ten był mistrzem synestezji i melodii w wierszu.
Obok nastrojów epoki i wyrazów światopoglądu młodopolskiego artysty ważną grupę tematyczną w jego dorobku stanowią utwory poświęcone górom i ich mieszkańcom („Na skalnym Podhalu”, „Morskie Oko”, „Ciemnosmreczyński Staw”, „Pozdrowienie”, „Ostatni”).
W późnym okresie twórczości, w dziełach powstałych w czasie wojny znów ożył ów romantyczny duch w poezji Tetmajera.
Dorobek poety jest nierówny – obok dzieł wyjątkowo subtelnych, ujmujących doskonałością formy, nastrojowością i kunsztownością, można znaleźć utwory rozwlekłe i sztuczne. Ceniony jest on przede wszystkim za formy krótkie, dłuższe – takie jak powieści czy dramaty – nie zyskały szerszego uznania.