Literatura Młodej Polski (modernizmu) - nurty i tendencje

Przełom antypozytywistyczny w literaturze był prawdziwą rewolucją. Z Europy napływały do Polski nowatorskie tendencje, które były adaptowane w sposób twórczy. Cały szereg XIX-wiecznych -izmów znalazł naśladowców wśród polskich artystów dając początek nowoczesnej literaturze XX wieku.
    
Modernistyczna rewolucja to przede wszystkim zerwanie z utylitaryzmem i naśladownictwem w sztuce. Literatura staje się zapisem „nagiej duszy”, osobistego doznania. Ze sprzeciwu wobec naturalizmu i realizmu rodzi się impresjonizm (który do literatury przenika z malarstwa), ekspresjonizm i symbolizm. Technika impresjonistyczna służy oddawaniu ulotnych nastrojów, zmieniających się wrażeń. Pojawia się w liryce nastrojowej i prozie poetyckiej, często łącząc się z techniką synestezji i psychizacji przyrody. Ekspresjonizm to także przejaw buntu wobec obiektywizmu i stylu „przezroczystego”, nazywany „krzykiem duszy” służy oddaniu silnych emocji, wyrażeniu sprzeciwu, niezgody na świat. Posługuje się silnymi środkami wyrazu, takimi jak hiperbola, karykatura, deformacja, wykrzyknienie, dosadne słownictwo, kontrast. Z kolei symbolizm pozwalał na metaforyzację wypowiedzi, oddawał złożoność zjawisk, pozwalał wyrazić nienazwane. Literatura symboliczna jest wieloznaczna, tajemnicza, wymaga od odbiorcy wysiłku dekodowania znaczeń, podążania za skojarzeniami twórcy.
    
W opozycji do pozytywistycznego utylitaryzmu stoi młodopolski estetyzm. Głośne hasło L`art pour l`art (sztuka dla sztuki) wyraża potrzebę przywrócenia sztuce jej roli krzewicielki piękna. Jako pierwsi głoszą estetyzm francuscy parnasiści, kładący szczególny nacisk na doskonałość formy. Tendencja ta miała wielu zwolenników wśród polskich poetów, negujących pozytywistyczne zaangażowanie literatury w sprawy społeczne i polityczne.
    
Schyłek wieku, poczucie kryzysu wartości, zmiany społeczne prowadzące do dominacji warstwy mieszczańskiej, rozwój kapitalizmu, rodziły poczucie niepokoju i zniechęcenia. Nastroje apatii, niechęci do życia, pesymizmu, bezsilności, melancholii w literaturze określa się mianem dekadentyzmu. Dekadentyzm to także styl życia artystycznej cyganerii, którego treścią był bunt wobec kultury mieszczańskiej.
    
W późniejszej fazie rozwoju podejmowano różne próby przezwyciężenia dekadenckich nastrojów. Tak rodziły się nowe tendencje w sztuce, m.in. ludomania. W życiu chłopów odnajdowano to, czego najbardziej brakowało dekadentom – witalność, zdrowie, zaangażowanie, prostotę. Fascynacja folklorem, zrodzona z rozpaczliwej potrzeby ratunku, przybierała często karykaturalne formy, była powierzchowna i naiwna. Bezrefleksyjnie i wybiórczo naśladowano wiejskie życie, co przypominało raczej zabawę w wieś niż próbę zbliżenia się do panujących tam realiów.
    
Świadomą i przemyślaną próbą zwalczenia katastrofizmu i lęku przed śmiercią był zwrot w kierunku afirmacji życia, pogodzenie się z jego przemijalnością i istnieniem cierpienia. Taka postawa określana jest mianem franciszkanizmu. Nurt ten silnie zaznaczył się w polskiej literaturze, szczególnie w twórczości Leopolda Staffa.