Sztuka przełomu XIX i XX w.

Na przełomie wieków nastąpił intensywny rozwój sztuk plastycznych, architektury, muzyki, literatury, a także raczkującego dopiero filmu. We wszystkich dziedzinach panowały podobne tendencje oddające światopogląd i nastroje epoki, jednocześnie każda wypracowała swoje oryginalne środki wyrazu, odcinające ją dokonań poprzednich pokoleń.

Sztuka fin de siecle i początku XX wieku cechowała się dbałością o formę, na bazie estetyzmu kształtowały się takie kierunki jak parnasizm, impresjonizm, symbolizm, ekspresjonizm czy secesja.

Hasło ars pro arte znajdowało odzwierciedlenie we wszystkich dziedzinach sztuki. Schyłek wieku naznaczony był też dekadentyzmem, tendencja do pesymizmu, melancholii, apatii wiązała się z sytuacją społeczną i filozofią, co znalazło swój wyraz także w sztuce. Ważną rolę w przemianach modernistycznych odegrało malarstwo, które jako pierwsze zbuntowało się przeciwko tradycji. Francuscy impresjoniści postawili na subiektywizm, śmiało zerwali ze stylem akademickim, nakazującym wierne odtwarzanie rzeczywistości. Dążyli do uchwycenia tego, co zdaje się nieuchwytne.

Umberto Boccioni, Jedyna forma ciągłości w przestrzeni (1913)

Paul Gauguin, Manau tupapau (Duch zmarłych czuwa), 1892/ The Yorck Project: 10.000 Meisterwerke der Malere

Malarstwo tego okresu inspirowane było sztuką średniowieczną, szczególnie witrażową, kulturą Dalekiego Wschodu, mitologią, baśniami i rodzimym folklorem.Ważne miejsce odgrywało malarstwo pejzażowe, które zmierzało w stronę nastrojowości, ale też symbolizmu. Ukazywanie człowieka na łonie natury podkreślało ich odwieczny związek a także dwoistość ludzkiej natury, złożonej z pierwiastka cielesnego i duchowego. W malarstwie portretowym starano się oddać psychikę i indywidualizm modela. Secesja szczególnie upodobała sobie wizerunki kobiet.

Architektura przełomu wieków zdominowana była przez styl secesyjny (1895 – 1914), charakteryzujący się bogatym zdobnictwem, dążeniem do innowacyjności, estetyzmem, inwencją twórczą, zamiłowaniem do linii falistej i ornamentyki roślinnej. Secesja kładła nacisk na piękno w życiu codziennym, mniejszą wagę przywiązując do funkcjonalności obiektów i przedmiotów.

Wejście do Parku Guëll w Barcelonie/ Marc Desbordes (18.10.2006

Ważną rolę w kreowaniu nowoczesnego stylu odegrała muzyka, która wkraczała też do innych dziedzin sztuki, szczególnie literatury („Nade wszystko muzyki” pisał Paul Verlaine w „Sztuce poetyckiej”). Dla Nietzschego, filozofa, który dał podstawy modernistycznemu światopoglądowi, inspirująca była twórczość Wagnera. Kompozytor był człowiekiem wszechstronnym, a jego opery są doskonałym przykładem ówczesnego dążenia do łączenia różnych dziedzin sztuki:

Pierwszy kinetoskop zbudowany w 1892 roku przez Thomasa Alvę Edisona

Był on bowiem nie tylko teoretykiem, ale i praktykiem w zakresie łączenia elementów muzyki, poezji, plastyki i teatru w jedną artystyczną wizję. Operę, która dla wielu widzów stanowiła bardziej rozrywkę niż sztukę, przekształcił w obciążony znacznie poważniejszymi zadaniami dramat muzyczny (J. Tomkowski).

W Polsce w tym okresie tworzył, w opozycji do nowoczesnych nurtów, wybitny kompozytor Ignacy Paderewski.

Początek XX wieku to także narodziny nowej Muzy – kina. Początkowo traktowane jako prosta rozrywka dla mas, z czasem urosło do rangi sztuki. Ambicje reżyserów zmierzały w kierunku ukazywania prawdy o człowieku. Dominującym stylem w tej pierwszej fazie rozwoju był ekspresjonizm niemiecki.