Modernizm - definicja, cechy, nazwa epoki

Terminem modernizm określa się ogół tendencji nowatorskich w literaturze i sztuce końca XIX wieku. Na gruncie polskim bywa używany zamiennie z określeniem Młoda Polska, lub w węższym zakresie jako kierunki w sztuce pierwszego okresu epoki czyli dziesięciolecia 1890-1900. Ta początkowa faza cechowała się indywidualistycznym buntem, dążeniem do oryginalności i krytycznym nastawieniem do poprzednich epok.
    
Modernizm czyli nowoczesność (niem. die Moderne, franc. modernisme), a więc sprzeciw wobec tradycji. Negowano szczególnie założenia pozytywizmu, jego filozofię i estetykę. Kryzys antypozytywistyczny to kryzys optymizmu ewolucyjnego i poznawczego pozytywizmu. Nauka straciła swoją pozycję, zaczęto wątpić w jej niepodważalność i obiektywizm, a przede wszystkim w możliwość znalezienia naukowych odpowiedzi na pytania o charakterze egzystencjalnym.  Kwestionowano też wartość artystyczną dorobku poprzedniej epoki. Przeciwstawiano się realizmowi i naturalizmowi, postulując wolność twórcy, który ma prawo do ekspresji siebie i swoich subiektywnych wrażeń, emocji, pragnień. Stawiano na indywidualizm, symbolizm, estetyzm, ekspresjonizm i impresjonizm.
    
Kryzys wartości, religii, rodziny, nauki, filozofii prowadził też do niechęci wobec tego, co mieszczańskie. W rozwoju tej warstwy społecznej dostrzegano przyczyny upadku ideałów, masowości kultury, technokracji życia. Artyści buntowali się przeciwko tym procesom, a tym samym przeciwko wszystkiemu, co się z mieszczańskością kojarzyło. Manifestowano pogardę dla filistra, dla kultury i obyczajowości mieszczańskiej kojarzonej z zakłamaniem moralnym, dla utylitaryzmu i bogacenia się. Ten bunt przeciwko zastanym formom rzeczywistości w skrajnych przypadkach przybierał postać dekadentyzmu.
    
Dekadentyzm to kolejna istotna cecha modernizmu. Poczucie zniechęcenia, rozczarowania rzeczywistością, pesymizmu oraz lęk przed nadciągającą zagładą było obecne zarówno w życiu, szczególnie cyganerii, jak i w sztuce. Artyści przyznawali się do swojej niemocy twórczej, paraliżował ich strach przed śmiercią, ogarniała apatia i niepewność jutra. Nastroje końca wieku były katastroficzne, spodziewano się, że schyłek epoki będzie jednocześnie schyłkiem cywilizacji europejskiej.  
    
Nowatorstwo modernizmu to także próba syntezy rożnych dziedzin sztuki i różnych tradycji. Łączono folklor (głównie kulturę góralską) z elementami gotyku, klasycyzmu, baroku i romantyzmu.