Modernizm w sztuce

Modernizm to określenie na przemiany w sztuce, jakie zaszły na przełomie wieków XIX i XX. Termin nie jest precyzyjny, w szerokim znaczeniu obejmuje wszystkie tendencje od lat 60. XIX wieku, z impresjonizmem i secesją włącznie, aż po lata 70. XX wieku czyli po konceptualizm. W węższym znaczeniu używany jest na określenie nowoczesnych nurtów przełomu wieku często w opozycji do secesji.
    
Samo określenie odnosi się do nowoczesności, nowoczesnych koncepcji sztuki i nowoczesnych środków wyrazu. Odrębność tego nurtu widoczna jest w sposobie rozumienia sztuki, nowych koncepcjach piękna (nieopierającego się na klasycznej proporcji, harmonii i umiarze), zastosowaniu nowych technik i materiałów, skłonności do eksperymentu, śmiałym zerwaniu z tradycją i rozszerzeniu pojęcia sztuki także na przedmioty użytkowe. Twórcy modernistyczni (w szerokim znaczeniu terminu) wierzą w ideę postępu i możliwości techniki.
    
W drugiej połowie dziewiętnastego wieku dominują takie prądy jak: impresjonizm, neoimpresjonizm i postimpresjonizm, symbolizm i nabizm. Później na przełomie wieków pojawia się secesja i ekspresjonizm, a także fowizm, kubizm, futuryzm, konstruktywizm, suprematyzm i rajonizm; w dwudziestoleciu międzywojennym następują kolejne ewolucje, do głosu dochodzą takie tendencje jak: dadaizm, surrealizm i neoplastycyzm. Po drugiej wojnie światowej w nurcie modernistycznym pojawia się abstrakcyjny ekspresjonizm i abstrakcja liryczna, informel, taszyzm, hard-edge painting i color field painting, geometria strachu, Arte Povera, minimalizm, sztuka konceptualna.
    
Za pierwszy modernistyczny styl w sztuce uważa się impresjonizm zapoczątkowywany w malarstwie jako reakcja na dominujący styl akademicki. Dzieło nie ma już naśladować rzeczywistości, ale oddawać wrażenie twórcy. Kolorystyka nabiera autonomii, uwolniona zostaje od wyrażania alegorycznych sensów i wiernego kopiowania wzoru. Środki formalne wysuwają się na pierwszy plan, stając się bardziej istotne niż sama treść dzieła. Ewolucja kierunku zmierzała w stronę wykorzystania naukowych osiągnięć fizyki i optyki, tak narodził się neoimpresjonizm.
    
Z kolei odejście od dosłowności dzieła i zasady miemesis zaowocowało narodzinami symbolizmu. Tu model staje się zbędny, dzieło jest bowiem oddaniem subiektywnie pojmowanie idei. Impresjonizm, symbolizm, ekspresjonizm to zwrot w stronę estetyzmu, skupienie przede wszystkim na formie dzieła. Zmianę w pojmowaniu roli sztuki przynosi secesja, skłaniająca się ku zaangażowaniu w sprawy społeczne, a także ku sztuce użytkowej.  
    
XX wiek to czas awangardy, sztuki opartej na eksperymencie, poszukiwaniu nowych technik, dążeniu do oryginalności i nowości. Artyści manifestują zerwanie z tradycją, z premedytacja łamią przyjęte konwencje. I znów forma staje się bardziej istotna niż treść.
    
O ile sztuka przedwojenna i międzywojenna skłaniała się ku utopijnym, szczególnie lewicowym wizjom, o tyle koszmar wojny spowodował zerwanie z utopią. Nie zaprzestano natomiast poszukiwania oryginalnych środków wyrazu oraz rozszerzania granic sztuki na obszary dotąd uznawane za nieartystyczne, codzienne.