Konceptualizm (od łac. conceptus – pojęcie) – inaczej sztuka pojęciowa, zdematerializowana, postprzedmiotowa to jeden z kierunków w sztuce XX wieku, którego ideowym patronem był Marcel Duchamp jako wynalazca koncepcji „ready-mades”, przedmiotów użytkowych przekształconych w dzieła sztuki.
Istotą konceptualizmu jest skupienie na intelektualnym przekazie dzieła artystycznego, a nie jego wymiarze przedmiotowym. Konceptualizm może zatem wiązać się z odejściem od tradycyjnych technik artystycznych, jak np. malarstwo czy rzeźba, ponieważ to nie one są tu wyznacznikiem sztuki, ale sama metaforyka utworu.
Termin „sztuka konceptualna” został po raz pierwszy zastosowany przez Guillaume’a Apollinaire’a w odniesieniu do kubizmu, jednak właściwy nurt konceptualizmu ukształtował się na przełomie lat 50. i 60. XX wieku. Jego kolebką był Nowy Jork, gdzie grupa artystów przedstawiła dzieła opozycyjne z jednej strony do minimalizmu, z drugiej do pop artu. Konceptualizm odrzucił więc zarówno dekoracyjną funkcję sztuki, jak i jej przedmiotowy charakter. W centrum znalazł się tu nie materiał, ale przekaz myślowy. Częstymi formami używanymi w zakresie tego kierunku stały się fotografia, film, happening.
W teorii sztuki funkcjonują dwie podstawowe klasyfikacje konceptualizmu. Ze względu na przewagę pierwiastka budowania lub destrukcji można wyróżnić konceptualizm konstruktywistyczny bądź dadaistyczny. Ze względu zaś na stopień radykalizacji założeń nurt ten dzieli się na umiarkowany i skrajny.
W formie najbardziej radykalnej sztuką nie jest już sama sztuka, ale dyskurs na temat sztuki (szkoła Art Language). Słynną przedstawicielką tego nurtu jest np. Barbara Kruger, artystka, która w serii zdjęć, kolaży gazetowych opatrzonych autorskim komentarzem czy instalacji porusza najważniejsze problemy współczesności, przede wszystkim zagadnienia wykluczenia i dyskryminacji ze względu na płeć i rasę. Jej pracę rozbijają kulturowe stereotypy i dyskutują z współczesnymi wzorcami kultury popularnej.
Richard Long z kolei skupił się na tak zwanej sztuce ziemi – wykorzystywał trawnik, drogę czy nawet błoto, za pomocą których wyrażał kondycję człowieka w świecie. Walter de Maria zajmował się land artem – kompozycjami ze stalowych prętów.
Najsłynniejszym polskim konceptualistą był Roman Opałka, artysta, który zatarł granicę pomiędzy sztuką a życiem – z liczb, fotografii własnej twarzy oraz niknącego koloru uczynił wielką metaforę ludzkiego przemijania.
Inni znani przedstawiciele konceptualizmu to: Joseph Kosuth, Bruce Nauman, Dennis Oppenheim czy Wolf Vostell.