 |
| Tadeusz Różewicz/ fot. Michał Kobyliński (2006) |
Tadeusz Różewicz – urodzony w 1921 roku w Radomsku, poeta, dramaturg i prozaik. Studiował historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim. W czasie wojny pracował fizycznie, a w 1942 roku wstąpił w szeregi AK, walczył w oddziałach partyzanckich, redagował też pismo „Czyn zbrojny”.
W roku 1944 wydał pierwszy zbiór opowiadań i wierszy zatytułowany „Echa leśne”. Jednak za rok jego właściwego debiutu uznaje się 1947, kiedy to młody poeta opublikował niezwykle nowatorski tomik pt.: „Niepokój”.
Po wojnie przez pewien czas związany był z poetami tworzącymi w stylu neoawangardowym. W roku 1945 r. nawiązał znajomość z Julianem Przybosiem, który początkowo był promotorem Różewicza. Dzieła twórcy były jednak na tyle oryginalne, że dość szybko odsunęły się od niego ówczesne środowiska twórcze. Nie rozumiano jego poezji. W tomach „Niepokój” i „Czerwona rękawiczka” Różewicz zaprezentował całkowicie nową formę wiersza (nazywaną później „wierszem różewiczowskim”), pozbawioną rymów oraz środków interpunkcyjnych, z wersami o rozbitym rytmie.
Młody Różewicz podważał w swojej poezji pozorny ład świata po katastrofie. Zdawał sobie sprawę z zagubienia człowieka porażonego niewyobrażalnym okrucieństwem. Z powodu sugestywności obrazów poetyckich i dosadności języka oskarżano poetę o nihilizm.
W 1950 roku Różewicz wyjeżdża na Węgry, a po powrocie zatrzymuje się w Gliwicach, gdzie przez kilka lat żyje w biedzie i jest praktycznie odsunięty od ówczesnego życia literackiego. Coraz częściej korzystał z nowych artystycznych pomysłów, które pojawiały się później w sztuce. Wiersze Różewicza przybierały formę kolaży – utkane były z fragmentów pochodzących z innych dzieł lub z kultury masowej, do której poeta odnosił się bardzo krytycznie. Stosowanie sugestywnej poetyki spowodowało, że niegdysiejszy sprzymierzeniec, Julian Przyboś, zaatakował Różewicza jako poetę rozmiłowanego w brzydocie (dotyczyło to także między innymi Stanisława Grochowiaka).
Z biegiem lat Różewicz zyskiwał coraz szersze uznanie, czego dowodem są przyznawane poecie liczne nagrody i wyróżnienia, takie jak doktoraty honoris causa czy nagroda polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego.
Tadeusz Różewicz obecnie poeta mieszka i tworzy we Wrocławiu.
Tadeusz Różewicz - twórczość
Pierwsze próby poetyckie Różewicza zdradzają fascynację polską awangardą – szczególnie wysoko twórca cenił sobie poezję Przybosia. Jednak badacze przyjmują za właściwy debiut Różewicza rok 1947, kiedy to ukazał się jego tom „Niepokój”. Zbiór będący zapisem doświadczenia wojny i okupacji, zdobył duże uznanie w środowisku literackim. Dzięki tej publikacji Różewicz osobiście poznał Leopolda Staffa, który stał się dla niego „nauczycielem sposobu bycia poetą”.
Kolejne tomy wierszy to, m.in.: „Czerwona rękawiczka”, „Czas, który idzie”, „Równina”, „Srebrny kłos”, „Uśmiechy”, „Poemat otwarty”, „Rozmowa z księciem”, „Głos anonima”, „Zielona róża”, „Nic w płaszczu Prosera”, „Twarz”, „Twarz trzecia”, „Regio”, „Duszyczka”, „Płaskorzeźba”.
Twórczość Różewicza bywa określana jako antypoezja, ponieważ – kontynuując poetykę awangardową – odrzucił on tradycyjną stylistykę poetycką. Jego wiersze zbliżone są do prozy. Język poetycki na ogół jest prosty, eliptyczny, czasem bywa brutalny, a nawet wulgarny. Niewiele w nim środków artystycznego wyrazu, najczęściej pojawiają się metafory i epitety oddające okropieństwo wojny. Wersy są krótkie i rozbijają porządek składniowy. Poeta posługuje się na ogół wierszem wolnym, bezrymowym i pozbawionym interpunkcji. Charakterystyczne są tu pauzy, sygnalizujące milczenie, a więc czas na refleksję.
Jak pisał Jan Błoński „(...) Poetyka Różewicza narodziła się z doświadczenia wojny, z przerażenia dosłownością spraw ludzkich”. Zdaniem poety, tradycyjny język poetycki wyrosły jeszcze z poetyki romantycznej nie był zdolny do ukazania katastrofy, jaką była wojna, masowej zagłady, powszechności śmierci, niewyobrażalnego cierpienia. Upadek dawnego świata, dawnego porządku rzeczy pociągnął za sobą także upadek dawnej sztuki, jej sposobów wyrażania i możliwości.
Ze względu na nieustannie powracające w utworach motywy i reminiscencje obrazów wojennych, o Różewiczu mówi się, że to poeta naznaczony tragedią swojego pokolenia. W późniejszym okresie twórczości Różewicza dominuje problematyka moralna i egzystencjalna. Poeta snuje refleksje na temat kondycji współczesnego człowieka.
Twórczość dramatyczna autora krąży wokół tej samej tematyki co poezja. I – podobnie jak twórczość poetycka – jest nowatorska pod względem formy. Tu również dochodzi do zerwana z tradycją literacką i pogwałceniem konwencji. Dramaty Różewicza mają otwartą kompozycję, łączą patos, realizm i śmieszność, kreują nowy typ bohatera, który jest raczej antybohaterem.
Do najbardziej znanych dzieł dramatycznych Różewicza należą: „Kartoteka”, „Grupa Laokona”, „Świadkowie, albo nasza mała stabilizacja”, „Śmieszny staruszek”, „Stara kobieta wysiaduje”, „Akt przerywany”, „Na czworakach”, „Białe małżeństwo”. Większość z nich powstała w latach 60.
Różewicz jest też autorem esejów, opowiadań i reportaży.