Definicja
Określenie „mała stabilizacja” wywodzi się z dramatu Tadeusza Różewicza pt. „Świadkowie, albo nasza mała stabilizacja” (1964). Początkowo, jak wskazuje Stanisław Burkot, nazwa ta miała podtekst ironiczny, oznaczała bowiem cały szereg zmian, jakie nastąpiły w życiu społecznym i w kulturze po październiku 1956 roku, a które w wielu aspektach miały złudny charakter.
Opis
Okres małej stabilizacji zamyka się zatem w latach 1956 – 1968. Rozpoczyna go entuzjastyczny Październik, kończy zaś kampania antyinteligencka i antysemicka 1968 roku oraz masakra na Wybrzeżu w grudniu 1970 roku. Chodzi tu zatem o chwilowy proces liberalizacji polityki wewnętrznej państwa, złagodzenie cenzury, nowe inicjatywy kulturalne. Okres ten otwiera dojście do władzy Władysława Gomułki i warszawski wiec poparcia dla jego osoby.
W dziedzinie polityki i gospodarki zmiany nie były aż tak daleko idące, jak by się mogło wydawać. Wprawdzie czarny okres stalinizmu odszedł do przeszłości, ogłoszono amnestię dla więźniów politycznych, oczyszczono najwyższe kręgi władzy z przedstawicieli ZSRR (np. generała Rokossowskiego), zrezygnowano z całkowitej nacjonalizacji rolnictwa, jednak stopa życiowa obywateli była niska, a komuniści trzymali „rękę na pulsie” i budowali jedynie pozory wolności.
Znaczenie
Najdonioślejsze wydarzenia nastąpiły jednak w obrębie kultury. Sztuka porzuciła doktrynę socrealizmu i pojawiła się potrzeba rozrachunku ze stalinizmem. Młodzi krytycy: Ludwik Flaszen czy Jan Błoński ogłosili upadek twórców, którzy zdecydowali się na skalanie swojej twórczości realizmem socjalistycznym. Leszek Kołakowski wystąpił przeciwko skostnieniu i wypaczeniu idei marksizmu w artykule „Światopogląd i krytyka” w „Nowej Kulturze”. W dziedzinie filmu zrodziła się „polska szkoła filmowa”: np. Andrzej Wajda („Pokolenie”, „Kanał”, „Popiół i diament”), Andrzej Munk („Błękitny krzyż”, „Eroica”). Ponadto nastąpiło „uchylenie” żelaznej kurtyny i do Polski wreszcie dotarła kultura zachodnia: filmy, muzyka, literatura. Można wręcz mówić o pewnym zachłyśnięciu się Zachodem. Do łask powróciła również sztuka awangardowa. Jej inauguracją była Wystawa Dziewięciu w Krakowie (m.inn. Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Jerzy Skarżyński.
W literaturze doszedł do głosu nurt obrachunkowy, ale też satyryczny („Poemat dla dorosłych A. Ważyka) i odkłamujący historię II wojny światowej („Polska jesień Jana Józefa Szczepańskiego, „Czarny potok” Leopolda Buczkowskiego). Ponadto odrodziła się kultura studencka z jej instytucjami – kabaretami („Bim-Bom”, „Piwnica pod Baranami”, klub „Pod Jaszczurami”), teatrami i pismami. Wśród periodyków studenckich na czoło wybiło się czasopismo „Po prostu”. Swoją pozycję odzyskał „Tygodnik Powszechny” i „Twórczość”. Powstało czasopismo „Współczesność”, wokół którego skupili się młodzi pisarze i poeci. Zaczęto drukować pisarzy-emigrantów: Witolda Gombrowicza, Marię Kuncewiczową, Teodora Parnickiego, Melchiora Wańkowicza. Powstał Festiwal Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”, który umożliwił polskim twórcom kontakt z muzyką światową (tu prezentowali swoje dzieła np. Krzysztof Penderecki czy Witold Lutosławski).