 |
| Albert Camus (1957)/ fot. Robert Edwards (commons.wikimedia.org) |
Albert Camus urodził się w 1913 roku w Algierii, ówczesnej kolonii francuskiej. Jego matka była Hiszpanką, ojciec pochodził z Alzacji. Warunki, w jakich dorastał przyszły, pisarz były bardzo ciężkie. Ojciec w rok po narodzinach Alberta zginął w początkach I wojny światowej nad rzeką Marną. Matka, analfabetka, próbowała wiązać koniec z końcem, pracując jako sprzątaczka.
Możliwość studiowania na uniwersytecie zapewniły Camus starania jego wychowawcy z liceum, za którego sprawą Albert otrzymał stypendium. Wybrał wydział filozoficzny, jednak po pewnym czasie musiał przerwać naukę, gdyż wykryto u niego początki gruźlicy. W latach 30. zajął się teatrem. Początkowo przyłączył się do objazdowego „Teatru Pracy”, następnie współtworzył zespół teatralny o nazwie „L’Equipe”.
W 1934 roku poślubił Simone Hie. Było to trudne małżeństwo, ponieważ Simone od czternastego roku życia była uzależniona od morfiny. Przez krótki czas Camus był członkiem partii komunistycznej, jednak szybko go z niej wydalono, gdyż nie potrafił w pełni podporządkować się partyjnym nakazom. W 1940 rozwiódł się z Simone, która coraz częściej sypiała z jego kolegami. W tym samym roku wyjechał do Francji i, po zajęciu jej przez Niemców, stał się aktywnym członkiem ruchu oporu, publikując w wojennym czasopiśmie „Combat”.
We Francji Camus zaprzyjaźnił się z Sartrem, który przedstawił mu główne założenia egzystencjalizmu. Przyjaźń zakończyła się kłótnią na temat komunizmu. Dla Sartre’a komunizm stanowił odpowiedź na większość problemów ówczesnego świata, Camus natomiast oceniał go bardzo krytycznie, pomimo tego, że w przeszłości z nim sympatyzował.
W 1947 roku Camus postanawia zakończyć swoją działalność publicystyczną i poświęcić się jedynie tworzeniu literatury. W tym czasie pisarz jest już autorem swoich najważniejszych dzieł, m. in.: eseju „Mit Syzyfa”, powieści „Obcy” oraz „Dżuma”, dramatu „Kaligula”. W 1957 roku został uhonorowany Nagrodą Nobla. Był pierwszym pisarzem urodzonym na kontynencie afrykańskim, który dostąpił tego wyróżnienia.
Trzy lata później (1960), w wieku 47 lat, zginął w wypadku samochodowym.
Albert Camus - twórczość
Na początku swojej drogi twórczej Camus skłania się ku przekonaniu o absurdalności istnienia. Z jego utworów wyłania się egzystencjalna pustka, zdradzająca inspirację twórczością Sartre`a. Z tego okresu pochodzą m.in.: eseje „Dwie strony medalu” (1937), „Gody” (1938), „Mit Syzyfa” (1942), powieść „Obcy” i dramaty „Kaligula” (1944) i „Nieporozumienie” (1944) .
Kaligula czy Meursault (bohater „Obcego”) to postaci samotne, skłócone ze światem, ukojenie znajdujące dopiero w śmierci. W jednym z wywiadów autor wyjaśniał:
(…) Streściłem <<Obcego>> jakiś czas temu, w zdaniu, które uznaję za paradoksalne: W naszym społeczeństwie każdy człowiek, który nie płacze na pogrzebie swojej matki, ryzykuje bycie skazanym na śmierć. Chciałem tylko powiedzieć, że bohater książki jest skazany, ponieważ nie bierze udziału w grze. W tym sensie jest obcym dla społeczeństwa, w którym żyje, błądzi na marginesie, na obrzeżach życia prywatnego, samotniczego, zmysłowego. Dlatego czytelnicy skłaniają się do traktowania go jako bankruta. Marsault nie bierze udziału w grze. Odpowiedź jest prosta: odmawia kłamstwa (…).
Wielkość i bohaterstwo tych postaci wynika z ich trwania mimo wszystko. Podobnie jak Syzyf, każdego dnia podejmują wysiłek bycia, choć ich istnienie naznaczone jest porażką.
Kaligula dopuszcza się najgorszych zbrodni, poddaje swoich poddanych próbie, chcąc się przekonać, ile mogą znieść, ile muszą wycierpieć, by wreszcie się zbuntować przeciw władzy tyrana. Jednocześnie jest zawiedziony, że bogowie nie reagują na jego prowokacje, nie dając mu dowodu na swoje istnienie.
Postawa buntu i heroicznego trwania ewoluuje w drugim okresie twórczości Camusa w stronę heroizmu humanistycznego, świeckiej świętości. Mit Syzyfa zostaje zastąpiony przez mit Prometeusza. Do tego okresu zalicza się m.in.: powieści „Dżuma” (1947), „Upadek” (1956), dramaty „Stan oblężenia” (1948), „Sprawiedliwi” (1948), eseje „Człowiek zbuntowany” (1951), „Listy do przyjaciela Niemca” (1948).
Utwory te utrzymane są w nurcie tzw. egzystencjalizmu humanistycznego. Świat jest absurdalny, niepojęty, a jednak człowiek może i powinien odnaleźć w nim swoje miejsce. Jego powołaniem jest odpowiedzialne kierowanie swoim losem i bezinteresowna troska o drugiego człowieka. Istotą człowieczeństwa jest sprzeciw wobec zła, prosta uczciwość, zachowanie ludzkich cech w najtrudniejszych warunkach.
„Człowiek zbuntowany” to próba przezwyciężenia nihilizmu, apoteoza buntu, nadającego życiu sens. Wobec absurdu świata bunt jest jedyną słuszną postawą, pozwalającą ocalić w człowieku dobro. W drugim okresie twórczości wyraźnie zaznacza się również kwestia solidarności w walce ze złem. Jednostka jest słaba, tylko wspólny wysiłek daje szanse na zwycięstwo.
Camus kreuje postaci silnych, zdecydowanych ludzi, dalekich od stereotypu biernego egzystencjalisty. Doskonałym przykładem jest doktor Rieux z „Dżumy” – człowiek świadomy swoich obowiązków, postępujący zgodnie z własnymi przekonaniami, zdecydowany i opanowany w obliczu śmierci.