 |
| Zbigniew Herbert |
Zbigniew Herbert (1924-1998) – poeta, eseista, dramaturg. Naukę rozpoczął w lwowskim Gimnazjum im. Jana Kazimierza, jednak jego edukację szybko przerwała wojna. Herbert kontynuuje ją na tajnych kompletach i uzyskuje maturę w 1943 roku. Potem próbuje sił na studiach polonistycznych na działającym w konspiracji Uniwersytecie Jana Kazimierza, ale z powodu zbliżającego się frontu musi je przerwać.
W trakcie wojny jest żołnierzem AK. Po 1945 r. kontynuuje edukację, co przynosi mu tytuł magistra nauk ekonomicznych, a także magistra praw. Przez pewien czas studiuje filozofię w Toruniu, a następnie w Warszawie. Od początku jest przeciwnikiem komunizmu, co skutkuje wieloma trudnościami związanymi z publikowaniem. Herbert nawiązuje współpracę z kilkoma czasopismami: „Słowo Powszechne”, „Dziś i Jutro”, „Tygodnik Powszechny”, „Przegląd Powszechny” (później także „Twórczość”), do których pisuje najczęściej pod pseudonimem.
Jego debiutancki tomik pt.: „Struna światła” ukazuje się w roku 1956. W międzyczasie Herbert podejmuje się różnych prac zarobkowych: w sklepie, Nauczycielskiej Spółdzielni Pracy, w Biurze Studiów i Projektów Przemysłu Torfowego. W 1956 roku zostaje dyrektorem administracyjnym w Związku Kompozytorów Polskich. Wtedy polepsza się też jego sytuacja finansowa, również dzięki zmianom politycznym w Polsce, które pozwalają mu po części utrzymywać się z pracy pisarskiej. Wtedy zaczyna się również epoka podróży Herberta po Europie i Ameryce Północnej. Twórca odwiedził między innymi: Francję, RFN, Włochy, Anglię, Grecję, Stany Zjednoczone. Kontakt z bogactwem kultury innych krajów owocuje esejami poety o sztuce („Barbarzyńca w ogrodzie”, „Martwa natura z wędzidłem”).
W 1968 r. Herbert żeni się z Katarzyną Dzieduszycką. W czasie stanu wojennego jest członkiem ruchu opozycyjnego, publikuje w drugim obiegu (alternatywny dla oficjalnego obieg literatury tworzony przez opozycjonistów w celu ominięcia cenzury).
W 1986 roku przenosi się do Paryża, z którego na stałe wraca do Polski dopiero w 1992 r. Angażuje się wówczas bardzo mocno w publicystykę związaną z prawicą polityczną, w ramach której atakuje część byłych opozycjonistów, w tym Adama Michnika. Przedmiotem sporu jest przede wszystkim ocena komunizmu i dokonań Okrągłego Stołu.
 |
| Zbigniew Herbert/ Fot. Bohdan Majewski, Agencja FORUM |
Wielu uważa, że twórczość Zbigniew Herberta powinna była zostać uznana i nagrodzona przez Komitet Boblowski. Choć tak się nie stało, Herbert był laureatem wielu nagród i wyróżnień, a także członkiem kilku prestiżowych stowarzyszeń, takich jak: Akademie der Künste, polski PEN Club, Academy of Arts and Science.
Artysta był wielokrotnie nagradzany (Nagroda im. Nikolausa Lenaua, Nagroda im. Herdera, Nagroda im. Petrarki), a jego wiersze zostały przetłumaczone na wiele języków, m.in.: angielski, włoski, czeski, holenderski, szwedzki.
Zbigniew Herbert zmarł po długiej i ciężkiej chorobie w roku 1998 i został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Zbigniew Herbert - wiersze
Twórczość poetycka Herberta to manifest bezkompromisowej postawy moralnej, oporu przeciwko bieżącej rzeczywistości politycznej i – przede wszystkim – upadkowi człowieczeństwa.
Poeta występuje jako obrońca tradycyjnych wartości, które wydają się przegrane. Wbrew konformizmowi, zwątpieniu i poczuciu klęski namawia: „(...) idź wyprostowany wśród tych co na kolanach”. Ta walka w dwudziestowiecznej rzeczywistości jest bardzo trudna, wręcz beznadziejna. Herbert bywa określany mianem poety heroizmu tragicznego, ponieważ jego postawa, choć słuszna i zasługująca na uznanie, skazana jest na klęskę. Jednostka nie jest w stanie zmienić biegu dziejów, ale ma obowiązek przeciwstawiać się złu. Celem tej walki nie jest wygrana, ale bycie po właściwej stronie, zwycięstwo moralne. Wierność ideałom wymaga najwyższych poświeceń i niezłomnej woli.
Poeta podejmuje próbę przywrócenia ładu i harmonii, zburzonych przez dramat wojny. Szczególną pozycją w dorobku artysty jest zbór „Pan Cogito”, odzwierciedlający stan świadomości współczesnych (niepewność, brak punktów odniesienia, upadek tradycyjnych wartości) i problemy trawiące powojenną rzeczywistość.
Wiele utworów Herberta ma wyraźny kontekst historyczny, stanowi krytykę totalitarnych systemów i zniewolenia umysłów, jednak jego poezja znacznie wykracza poza kwestie społeczne i polityczne, niosąc ogólne przesłanie na temat ludzkiej natury.
Twórczość poety ma charakter intelektualny, pełna jest odniesień do literatury i sztuki, szczególnie tych doby antyku. Herbert używa prostego języka, wyraża się chłodno i z dystansem, chętnie posługuje się liryką roli (podmiot liryczny wciela się np. w postać historyczną lub literacką). Większość jego utworów napisana jest wierszem wolnym, bezrymowym, na ogół ubogim w środki artystycznego wyrazu. W poetyce Herberta dominują metafory, często posługuje się też antytezą. Istotną rolę w tej poezji odgrywa ironia.
Zbiory poezji:
„Struna światła” (1956)
„Hermes, pies i gwiazda” (1957)
„Studium przedmiotu” (1961)
„Napis” (1969)
„Pan Cogito” (1974)
„Raport z oblężonego miasta i inne wiersze” (1983)
„Rovigo” (1992)
„Elegia na odejście” (1992)
Zbigniew Herbert - dramaty
Dramaty Herberta pochodzą z jego wczesnego okresu twórczości, później artysta zarzucił tę dziedzinę literatury. Utwory te powstawały na ogół z myślą o radiu, a nie scenie, dlatego dominują w nich efekty dźwiękowe (didaskalia koncentrują się na tym, co słychać, a nie tym, co widać).
Podobnie jak w poezji, ocena współczesności w dramatach jest negatywna, co jednak nie pociąga za sobą idealizowania przeszłości.
Zbiór „Dramaty” (1970): „Jaskinia filozofów”, „Drugi pokój”, „Rekonstrukcja poety”, „Lalek. Sztuka na głosy”
Zbigniew Herbert - eseje
Zbiory: „Barbarzyńca w ogrodzie” (1962), „Martwa natura z wędzidłem” (1993), „Labirynt nad morzem”.
Pierwszy z nich to owoc podróży poety – zawiera opis odwiedzanych przez niego miejsc oraz dwa eseje historyczne dotyczące albigensów i templariuszy. Czas współczesny przeplata się tu z historią, artysta przywołuje przeszłe zdarzenia, ukazując niezmienność pewnych zjawisk (zbrodni, prześladowań, ucisku).
„Martwa natura z wędzidłem” to natomiast zbiór poświęcony XVII-wiecznej sztuce holenderskiej. Poeta „idzie pod prąd” ogólnych tendencji, zdradzając własne fascynacje zapomnianymi często artystami (Torrentius).
Ostatni zbiór esejów ukazał się już po śmierci pisarza. Zawarte w nim teksty odnoszą się w głównej mierze do kultury i historii starożytnej. Tutaj także zawarł pisarz własne oceny i polemikę z powszechnymi opiniami. Charakterystyczne dla jego spojrzenia jest weryfikowanie historii. Herbert – wychodząc z założenia, że oficjalna wersja wydarzeń zawsze pochodzi od zwycięzców – dąży do odkrycia drugiej prawdy – prawdy pokonanych.