Gustaw Herling-Grudziński urodził się w 1919 roku. Jeszcze przed wojną debiutował w warszawskiej „Kuźni młodych”. Dzieciństwo spędził w Kielcach. Po ukończeniu liceum podjął studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim. Po dwóch latach naukę przerwała wojna. Razem z przyjaciółmi Herling-Grudziński zawiązał pierwszą w kraju organizację konspiracyjną – Polską Ludową Akcję Niepodległościową (PLAN).
W 1940 r. został aresztowany przez NKWD i oskarżony o szpiegostwo na rzecz Niemiec. Skazano go na 5 lat pozbawienia wolności. Herling-Grudziński trafił do obozu pracy przymusowej w Jercewie koło Archangielska. Straszliwe warunki życia i nieludzki wysiłek przy wycince drzew opisał w swojej najbardziej znanej książce pt.: „Inny świat”. Była to jedna z pierwszych publikacji wiernie oddająca świat, w jakim żyli więźniowie łagrów.
 |
| Gustaw Herling-Grudziński - zdjęcie NKWD (1940, Grodno) |
W 1942 roku Grudziński dowiedział się, że między władzami polskimi na emigracji i Związkiem Radzieckim został podpisany układ, na mocy którego Polacy mieli być zwolnieni z więzień i obozów radzieckich. Oczekiwał, że również zostanie objęty amnestią, jednak rozkaz zwolnienia go z obozu nie nadchodził. W tej sytuacji Grudziński postanowił podjąć głodówkę. Jego upór i wytrwałość przyniosły w końcu wolność.
Herling-Grudziński przyłączył się do armii gen. Andersa, w dużej mierze złożonej z byłych więźniów obozów sowieckich i wraz z nią przez Bliski Wschód dotarł do Włoch. W 1944 roku brał udział w bitwie o Monte Cassino i za odwagę na polu walki został odznaczony Orderem Virtuti Militari.
Po wojnie był współorganizatorem (obok Jerzego Giedroycia) Instytutu Literackiego w Rzymie i czasopisma „Kultura”. Następnie przez kilka lat mieszkał w Londynie, ale po tragicznej śmierci żony Krystyny w 1952 roku postanowił opuścić Anglię. Przez kolejne trzy lata mieszkał w Monachium, a w 1955 r. przeniósł się do Neapolu. Udało mu się zaprzyjaźnić z kilkoma ważnymi intelektualistami włoskimi, m.in. z Nicolą Chiaramonte i Benedetto Crocem. W 1955 r. ożenił się po raz drugi z córką tego ostatniego, Lidią.
Herling-Grudziński wykluczał możliwość powrotu do kraju, ponieważ przez całe życie wyrażał radykalny sprzeciw wobec komunistów. Władze w kraju odwdzięczały mu się taką samą niechęcią, zabraniając publikowania jego książek. Przez całą swoją bytność na emigracji Herling tworzył opowiadania, eseje, publikował na łamach włoskich gazet.
W swojej twórczości rozważał przede wszystkim problem zła w ludzkiej egzystencji, badając za pomocą literatury różne jego przejawy. Po upadku komunizmu w Polsce w roku 1989 nawiązał współpracę z „Tygodnikiem Powszechnym”, „Rzeczpospolitą” i czasopismem „Więź”.
Kilka razy odwiedził ojczyznę, jednak zawsze powracał do Włoch.
Zmarł w Neapolu w 2000 roku.
Gustaw Herling-Grudziński - charakterystyka twórczości
Książki Gustawa Herlinga-Grudzińskiego były w Polsce zakazane do 1988 r. Autor wiele miejsca poświęcił w swojej twórczości problemowi zła – także w kontekście politycznym. Tego typu refleksje szczególnie mocno zaznaczają się w „Dzienniku pisanym nocą” oraz w esejach. Równie często autor „Innego świata” podejmował refleksje nad wpływem ideologii totalitarnych na człowieka, instrumentalizacją życia i ogólnie zachodzącymi w nim zmianami, które były znakiem XX stulecia (np. samotność itp.).
Najgłośniejszym dziełem Gustawa Herlinga-Grudzińskiego jest „Inny świat" – relacja z pobytu pisarza w radzieckim łagrze mieszczącym się w Jercewie. Dzieło to zyskało niezwykłą popularność i zagwarantowało autorowi miejsce wśród najbardziej znaczących literatów minionego wieku. Jednak ograniczanie twórczości Herlinga-Grudzińskiego jedynie do tej publikacji byłoby niesprawiedliwe. Równie znaczącymi dziełami były m.in.: „Wędrowiec cmentarny” (krótki utwór dotyczący masakry w Srebrenicy, w którym poruszona została tematyka fanatyzmu ideowego i mordowania w jego imię), tom „Gorący oddech pustyni” (zbiór niedługich opowiadań wnikliwie ukazujących mroczną stronę życia – wypełnionego cierpieniem i naznaczonego śmiercią), „Podzwonne dla dzwonnika” (historia młodego mnicha franciszkańskiego, który w bardzo młodym wieku został uratowany z pożaru, a następnie przygarnięty przez zakonników, dla których pracował jako dzwonnik. Opisując jego przypadłości – ułomności i przeżytą traumę – Herling-Grudziński zwraca uwagę na ciągłą obecność zła w życiu i konieczność poszukiwania sacrum).
W twórczości literackiej Gustawa Herlinga-Grudzińskiego wiele miejsca zajmują także teksty poświęcone sztuce – głównie umiłowanemu przez niego pisarstwu. Debiutem autora była książka pt.: „Żywi i umarli” – dzieło poświęcona autorom, którzy odeszli w czasie II wojny światowej (m.in. Irzykowskiemu i Berentowi). W swoich Herling esejach wielokrotnie podejmował tematykę literacką, oceniając i analizując rozmaite dzieła.
Najwymowniejsze podsumowanie twórczości Herlinga-Grudzińskiego stanowi cytat z samego autora, z „Dziennika pisanego nocą”:
(…) Pisać tak, by zdanie było przekazem nie tylko jasnej i swobodnej myśli, lecz nieustannego napięcia moralnego, by w słowie żył całym sobą kto wypowiada je jako swoją długo odważaną i cierpianą prawdę – to pociągało mnie zawsze (…).
Gustaw Herling-Grudziński - najważniejsze dzieła
„Żywi i umarli” (1945), „Inny świat” (pisany w latach 1949-1950, opublikowany w 1951), „Dziennik pisany nocą 1971-1972” (1973), „Dziennik pisany nocą 1973-1979” (1980), „Dziennik pisany nocą 1980-1983” (1984), „Pierścień” (1986), „Wieża i inne opowiadania” (1988), „Dziennik pisany nocą 1984-1988” (1989), „Dziennik pisany nocą 1989-1992” (1993), „Gorący oddech pustyni” (1997), „Podzwonne dla dzwonnika” (1999-2000), „Wędrowiec cmentarny” (2005).