Pokolenie Kolumbów - nazwa i geneza
Pokolenie Kolumbów nazywane jest też pokoleniem „czasu burz” i „apokalipsy spełnionej”. Nazwa ta, nawiązująca do osoby słynnego podróżnika, pochodzi z książki Romana Bratnego pt.: „Kolumbowie. Rocznik 20.”, której fabuła ukazuje wydarzenia rozgrywające się w latach 1942-1948, a więc czas wojennej pożogi, a także „gojenia się ran”. To właśnie generacja urodzonych w latach 20. miała – niczym Kolumb – odkrywać rzeczywistość nowej, wyzwolonej po 123 latach, ojczyzny. Jednak ich młodość została gwałtowanie przerwana przez wybuch II wojny światowej i konieczność stanięcia do walki w obronie Polski.
Pokolenie Kolumbów - przedstawiciele
Do generacji Kolumbów zalicza się twórców urodzonych w latach 20., a więc w okresie II Rzeczpospolitej. Przede wszystkim są to osoby debiutujące jeszcze przed wojną lub w okresie 1939-1945, których twórczość publikowana była przez wydawnictwa podziemne i rozpowszechniania tajnymi drogami, m.in.: Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Tadeusz Borowski, Roman Bratny. Jednak pośród nich znajdują się także postaci, które na scenie litrackiej zaistniały dopiero po zażegnaniu okrutnego konfliktu, m.in.: Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, Miron Białoszewski (w tym wypadku był to rok 1956 – uważany za kulminację Odwilży, przez co często zaliczano ich do pokolenia '56; dzisiaj coraz większa liczba badaczy odchodzi od tego poglądu) oraz Tadeusz Różewicz i Stanisław Lem (pierwsze dzieła publikował już w czasie II wojny światowej, lecz za jego prawdziwy debiut badacze literatury uznali wydany w 1947 r. „Niepokój”; z kolei Lem najwcześniejsze utwory wydawał w czasopismach, np. w „Tygodniku Powszechnym”).
Warto zwrócić także uwagę na twórców, którzy stracili życie w czasie II wojny światowej, a ich dokonania artystyczne przed szerszą publicznością odsłonięte zostały dopiero po 1945 r. Wymienić należy tu m.in..: Teresę Bogusławską (zmarła na gruźlicę), Andrzeja Sikorskiego, Andrzeja Trzebińskiego, Wacława Bojarskiego czy Jana Romockiego.
Trzeba pamiętać, że Pokolenie Kolumbów to pojęcie funkcjonujące nie tylko w literaturze. Do generacji tej należeli także ludzie, którzy pozostawili swój ślad w innych dziedzinach życia. Byli to m.in.: Karol Wojtyła, Władysław Bartoszewski (polityk, działacz społeczny i historyk), Olgierd Budrewicz (dziennikarz i reportażysta).
Pokolenie Kolumbów - charakterystyka
Za najważniejszych poetów Pokolenia Kolumbów powszechnie uważa się Krzysztofa Kamila Baczyńskiego i Tadeusza Gajcego. Ich twórczość – najbardziej dojrzałą i cechująca się wielkimi walorami artystycznymi – postrzegana jest jako reprezentatywna dla owej generacji.
Szczególne miejsce w wierszach twórców zaliczanych do pokolenia „czasu burz” zajmują obrazy wojennego zagrożenia. Katastrofizm w ich poezji przejawiały się najczęściej w nadrealistycznych (surrealistycznych) obrazach, akcentujących wszechobecność zniszczenia, jego wielowymiarowość – oddziaływanie zła zarówno na sferę duchową, jak i psychiczną oraz egzystencjalną człowieka.
Mrocznym wizjom przeciwstawione zostają wyobrażenia arkadyjskie, mówiące o świecie wolnym od zniszczenia, niezagrożonym, niewinnym. Jest to jednak arkadia utracona – poeci wracali do niej w sposób sentymentalny, operując liryzmem, po mistrzowsku budując nastrój swoich utworów (głównie Krzysztof Kamil Baczyński). Była to heroiczna próba walki o wartości, zapewnienia ich przetrwania, odnalezienia ukojenia i azylu w słowie.
Odmienne założenia kierowały Tadeuszem Borowskim w opowiadaniach z tomu „Pożegnanie z Marią”. Nie ma w nich miejsca na nadzieję, nie ma także wzmocnionego przez surrealizm zagrożenia. Borowski, więziony w czasie wojny w obozach koncentracyjnych, przedstawia jej okrucieństwo w najprostszy sposób, tak, jak sam go doświadczał, biologicznie. Nie wnika w psychikę kreowanych bohaterów, ukazując jedynie ich zachowanie (behawioryzm). Borowski pokazuje, że wojna i towarzysząca jej nienawiści, chęć zemsty, władzy, zniszczenia doprowadziły do kryzysu wartości. Człowiek stał się istotą kierującą się najniższymi instynktami, pragnącą przeżyć za wszelką cenę.
Podsumowując, twórczość literacka Pokolenia Kolumbów przynosi obraz wojny – brutalnej, wyniszczającej, degradującej człowieka i rzeczywistość. Zmiany w świecie są nieodwracalne (w krótkiej perspektywie czasowej), stąd konieczność podjęcia próby ocalenia tego, co ma wartość dla jednostki.
Pokolenie Kolumbów - znaczenie
Krótko po II wojnie badacze i krytycy szybko spostrzegli, iż jej ofiarami padło wielu najwspanialszych przedstawicieli polskiego społeczeństwa. Ci, którym udało się przeżyć, przez długi czas wiedli prym w polskiej literaturze, wyznaczając kierunki jej rozwoju, starając się bronić moralności i stać na straży wartości. W swojej twórczość rozważali również istotę wojny, poszukiwali odpowiedzi na pytanie o jej przyczyny i możliwość życia po zagładzie.
Życie nie było już takie samo, a nazwa „Kolumbowie” okazała się trafną także z tego powodu, iż po 1945 r. przedstawiciele generacji „czasu burz” ponownie musieli odkrywać nowy świat – zubożony i wyniszczony przez wojenne okrucieństwa, zajmowany teraz przez nowe idee – komunistyczne.