Mianem okresu literatury II wojny światowej określa się w Polsce czas, kiedy na życie artystyczne cieniem kładły się okupacja niemiecka i sowiecka. Agresorzy czynili wielkie wysiłki, by sparaliżować polską twórczość (była ona nośnikiem wartości niezwykle ważnych dla całego narodu). Silne represje dosięgły środowisk artystycznych, co przejawiało się w rozpraszaniu grup (deportacje, przesiedlenia) oraz eliminowaniu ludzi reprezentujących ówczesną inteligencję (egzekucje, zsyłki do obozów). Działania najeźdźców dosięgły także edukacji, którą skutecznie uniemożliwiano (odpowiedzią na to były tzw. tajne komplety) oraz wydawnictw – legalne publikowanie dzieł literackich było niemożliwe.
Jeśli chodzi o samych twórców, część z nich padła ofiarami wojny, niektórzy byli represjonowania, a inni opuścili kraj, zatrzymując się albo w innych krajach (głównie zachód Europy), albo przystępując do organizowanych przez Polaków oddziałów militarnych.
Najważniejszym pokoleniem literackim działającym w Polsce w czasie II wojny światowej byli tzw. Kolumbowie (często określani także mianem pokolenia straconego czy pokolenia Apokalipsy spełnionej). Ludzie ci przyszli na świat w wolnej Rzeczypospolitej (ok. 1920 r.), a na okres ich dojrzałości przypadła kolejna zawierucha wojenna.
Za najważniejszych przedstawicieli tej generacji uważa się dzisiaj: Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Tadeusza Gajcego, Tadeusza Borowskiego, Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, Romana Bratnego (to od jego powieści – „Kolumbowie. Rocznik 20.” – pochodzi nazwa pokolenia), Teresę Bogusławską oraz twórców debiutujących kilka lat po zakończeniu wojny (wg kryterium działalności twórczej zaliczani oni są do innych pokoleń) – Zbigniewa Herberta (1956), Stanisława Lema (debiutował opowiadaniami o tematyce fantastycznej w okresie 1946-1948), Tadeusza Różewicza (chociaż publikował już w czasie wojny, za jego właściwy debiut uznaje się tom „Niepokój” z 1947 r.), Jerzego Ficowskiego (1948).
Wojenna twórczość pokolenia Kolumbów przesiąknięta była motywami katastroficznymi. Dojmująca wizja nadchodzącej apokalipsy ogarniał cały świat strachem, niwelując dotychczasowe wartości. Twórcy starali się jednak poszukiwać punktów oparcia, kreując na morzu chaosu wysepki spokoju i porządku. Wszechobecne zagrożenie kontrastowało z wypatrywaniem radości, przedstawianiem tego, co było w stanie choć na chwilę odsunąć niepewność i strach.
Przykładem takiej twórczości może być poezja Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, w której onirycznym i pełnym symboli świecie wojna wciąż ścierała się z wizją spokoju, stabilizacji i miłości. Jan Bugaj (pseudonim Baczyńskiego) podejmował w swojej twórczości różnorodne tematy – dawał wyraz lękom i obawom swego pokolenia, ukazywał okrucieństwo i niesprawiedliwość wojny, malował również pełne nadziei i radości obrazy. Podobne motywy pojawiały się w dziełach Tadeusza Gajcego – poety wyraźnie nawiązującego swoją twórczością do Drugiej Awangardy, tworząc katastroficzne i niezwykle ekspresyjne wizje.
W poezji czasów wojennych bardzo ważne miejsce zajmowały także utwory, które można określić mianem okolicznościowych. Powstawały one w obozach koncentracyjnych, w trakcie walk (np. powstanie warszawskie) lub też jako forma reakcji na działania okupantów. Poezja obozowa przybierała różne formy i podejmowała rozmaitą tematykę. Utwory Konstantego Ćwierka zawierały wiele motywów patriotycznych; dzieła Grażyny Chrostowskiej ukazywały olbrzymią tęsknotę za światem znajdującym się poza murami; wiersze Tadeusza Borowskiego nasycone były wizjami katastroficznymi, lecz podejmowały także próbę poszukiwania fundamentalnych
