22 września 1939 roku, w momencie kiedy na terenie Polski trwały jeszcze walki, wojska niemieckie i radzieckie odbyły w Brześciu nad Bugiem wspólną paradę zwycięstwa. Było to symboliczne przypieczętowanie klęski Polski i rozpoczęcia jej okupacji przez dwa zbrodnicze reżimy – III Rzeszę i ZSRR.
Zwycięskie państwa dokonały sprawnego podziału łupów, dzieląc Polskę najpierw między siebie, potem zaś przeprowadzając wedle swojego uznania wewnętrzne rozgraniczenia administracyjne. Niemcy część zajętych terytoriów, należących przed 1918 rokiem do Niemiec wcielili bezpośrednio do Rzeszy, z pozostałych zaś zostało utworzone kadłubowe, quasi-autonomiczne państewko, jakim było Generalne Gubernatorstwo. Sowieci z kolei włączyli terytoria Kresów do Białoruskiej i Ukraińskiej Republiki Socjalistycznej, oddając Wilno w ręce Litwy... I odzyskując je już rok później, kiedy to państwo również zostało wchłonięte przez ZSRR.
Oba państwa rozpoczęły swoją okupację od próby wykorzenienia wszelkich śladów polskości na zdobytych terenach. Zarówno Sowieci, jak i Niemcy niszczyli bezcenne zabytki polskiej kultury i sztuki. W niemieckich strefach okupacyjnych przeprowadzono szereg akcji, mających na celu aresztowanie i zamordowanie polskich patriotów i przedstawicieli inteligencji (tzw. „Akcja Inteligencja”, 1939-1943). Na terenie ZSRR podobny los czekał polskich oficerów, lekarzy i prawników wziętych do niewoli w 1939 roku, którzy to zostali zamordowani przez NKWD w masowych egzekucjach pod Katyniem, Charkowem i Miednoje wiosną 1940 roku.
Obie strony chciały przede wszystkim zamienić Polaków w tanią, posłuszną siłę roboczą. Niemiecka polityka okupacyjna dążyła do „odzyskania” wartościowego materiału rasowego (poprzez utworzenie tzw. Niemieckiej Listy Narodowej, dla osób z niemieckimi korzeniami), reszta Polaków zaś miała stać się w krótszej perspektywie niewolnikami, w dłuższej zaś – wymordowana. Żydzi mieszkający w Polsce już od samego początku okupacji byli traktowani jako element do eliminacji i konsekwentnie mordowani, początkowo w spontanicznych akcjach, później zaś, od roku 1940 – w gettach i specjalnie przygotowanych obozach zagłady. Sowieci z kolei chcieli zamienić Polaków w obywateli radzieckich, tanią siłę roboczą, oficjalnie „wolną”, w praktyce zaś całkowicie ciemną i oddaną komunistom. Służyć temu miała intensywna propaganda, przymusowe wręczanie obywatelstwa ZSRR, a wobec rodzin opornych – zsyłka w głąb ZSRR, lub wprost do obozów pracy za Uralem i na Syberii. W obu okupowanych sferach Polacy byli zmuszani do darmowej lub prawie darmowej pracy na rzecz okupanta. Proces ten szczególnie narastał na terytorium GG, gdzie w wyniku licznych łapanek dziesiątki tysięcy Polaków zostało wysłanych jako niewolnicy do pracy w Niemczech. W rezultacie tych działań nie tylko kultura polska, ale i sam byt biologiczny narodu znalazł się w śmiertelnym zagrożeniu.