Polskie Państwo Podziemne - struktury, organizacja, formy działania

Klęska Polski we wrześniu 1939 roku i załamanie się państwowości polskiej na terenach zajętych przez okupantów nie oznaczała końca walki zbrojnej Polaków o niepodległość. Można powiedzieć, że wręcz przeciwnie, dosłownie kilka dni po kapitulacji ostatnich oddziałów zbrojnych rozpoczęło się formowanie struktur Podziemia.

Jedną z pierwszych organizacji podziemnych, które stawiały sobie za cel walkę z okupantem, była założona  27 września 1939 roku przez Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza Służba Zwycięstwu Polsce (SZP). W różnych częściach kraju działała też tzw. „partyzantka powrześniowa”, złożona z rozbitych oddziałów regularnego wojska. Najsłynniejszym partyzantem tego okresu wojny był oczywiście major Henryk Dobrzański, ps. „Hubal”, zabity wiosną 1940 roku w walce. W tym samym, 1940 roku, powstała również organizacja „Wawer”, stawiająca sobie za cel opór przeciwko niemieckim zbrodniom na ludności cywilnej.

Struktury Państwa Podziemnego ewoluowały z czasem i rozrastały się. W 13 listopada 1939 roku z SZP powstał Związek Walki Zbrojnej, który z kolei 14 lutego 1942 roku przekształcił się w AK. Armia Krajowa była największą organizacją podziemną Polski w czasie II wojny światowej, posiadając własną kwaterę główną, sieć administracyjną i wyspecjalizowane piony walki zbrojnej, sabotażu, propagandy itp. Pierwszym dowódcą AK był Stefan „Grot” Rowecki (1942-1943), później zaś Tadeusz „Bór” Komorowski (1943-1944) i wreszcie Leopold „Niedźwiadek” Okulicki (1944-1945). AK prowadziła działalność wielopłaszczyznową. Z jednej strony polegała ona na bezpośredniej walce z okupantem, eliminowaniu przywódców hitlerowskich, sabotażu itp., z drugiej zaś na pomocy Żydom i Polakom, wspieraniu ludności cywilnej, tajnemu nauczaniu itp. Była to więc organizacja wszechstronna. Błędem jest jednak widzenie Podziemia w Polsce jako jednolitej siły. Oprócz AK istniały również inne grupy oporu, często o zupełnie innym charakterze politycznym, a bywało, że i nastawione niechętnie do AK, mimo że walczące ze wspólnym wrogiem. Należy tu wymienić przede wszystkim Bataliony Chłopskie, Armię Ludową czy późniejsze już Narodowe Siły Zbrojne. Oddzielnym problemem jest działająca na Kresach i nastawiona obsesyjnie antypolsko Ukraińska Powstańcza Armia (UPA), odpowiedzialna za masakry Polaków na Wołyniu.

W roku 1945 większość z owych organizacja (poza AL) została uznana za nielegalne, a ich członkowie byli szykanowani i często więzieni. Nowe władze nie chciały uznać praw weteranów, bowiem stanowili oni zagrożenie dla tworzonego systemu „demokracji ludowej”. Stąd tez istniejące po wojnie zjawisko „żołnierzy wyklętych” - osób, które mimo końca wojny nie złożyły broni i dalej kontynuowały walkę, tym razem z komunistami.