Armia Krajowa - powstanie, struktura, dowódcy, działalność - Historia

Armia Krajowa, powstała w 1943 roku po przekształceniu i zreorganizowaniu Związku Walki Zbrojnej, była największą organizacją polskiego podziemia w czasie II wojny światowej. Jej początki sięgają jeszcze 27 września 1939 roku i pierwszej organizacji podziemnej, jaką była Służba Zwycięstwu Polsce. Była ona zorganizowana przez ocalałych polskich oficerów, z zamiarem późniejszego rozbudowania jej i umocnienia oparcia w społeczeństwie. Z czasem struktury podziemne były rozbudowywane i poszerzane, co doprowadziło do powołania 13 listopada 1939 Związku Walki Czynnej. Stanowił on zbrojną siłę podporządkowaną rządowi RP w Londynie, zdolną do realnego wpływania na sytuację w kraju i walki z okupantem. Związek rozwijał się bardzo dynamicznie, obejmując swoim zasięgiem obszar praktycznie całej Polski i stając się główną siłą Podziemia. 14.02.1942 roku decyzją rządu w Londynie ZWZ zostało przekształcone w Armię Krajową. Początkowo na czele organizacji stanął Stefan "Grot" Rowecki, a po jego dekonspiracji i aresztowaniu w 1943 roku zastąpił go Tadeusz "Bór" Komorowski. Funkcję tę pełnił aż do upadku powstania warszawskiego, po którym dostał się do niewoli niemieckiej. Ostatnim dowódcą AK był Leopold Okulicki, ps. "Monter".

Armia Krajowa była formowana z myślą o byciu prawdziwym "wojskiem", ze ściśle ustaloną struktura dowodzenia, działalnością, dowództwem itp. Pomagało w tym to, ze większą część kadry stanowili przedwojenni dowódcy wojskowi. Komenda Główna AK była podzielona na siedem głównych wydziałów - Organizacyjnego, Informacyjno-Wywiadowczego, Operacyjno-Szkoleniowego, Kwatermistrzostwa, Łączności, Biura Informacji i Propagandy oraz Finansowego. Na czele Armii stał Komendant. Oficjalnie AK podporządkowane było Rządowi Polskiemu w Londynie, czego wyrazem była obecność Delegata Rządu na Kraj. Oprócz tych struktur istniały mniejsze, niezależne komórki organizacji, zajmujące się działaniami stricte dywersyjnymi  - Związek Odwetu, Wawer, Wachlarz i in. Wszystkie te siły postanowiono w 1943 połączyć w jeden pion sabotażowy, Kierownictwo Dywersji, czyli Kedyw. Ze względu na większe ryzyko zdemaskowania działał on w pewnym oddzieleniu od innych struktur AK. Oprócz tego na przełomie 1942 i 1943 roku AK prowadziła działania zjednoczeniowe, m.in. z największą oprócz siebie organizacją partyzancką – Batalionami Chłopskimi. Mimo formalnego zjednoczenia, wiele oddziałów aż do 1945 roku utrzymywało swoją odrębność i działało niezależnie.

W zakresie działań AK mieścił się cały szereg akcji, służących zarówno walce z okupantem, jak i ochrony dziedzictwa narodowego, pomocy Aliantom, szpiegostwa itp. Można wyróżnić dwa rodzaje działań dywersyjnych - „mały” sabotaż, czyli akcje propagandowe, ośmieszanie nieprzyjaciela, potajemne obchodzenie polskich świąt itp., jak również „duży” sabotaż – planowane akcje zbrojne, napady na posterunki i żołnierzy, egzekucje zdrajców, zabójstwa wysokich rangą niemieckich funkcjonariuszy, odbijanie więźniów, niszczenie sprzętu i zaopatrzenia, dewastowanie dróg i linii kolejowych. AK prowadziło również akcje pomocy  Żydom (Żegota) i różnorakim uciekinierom. Prowadzono aktywną walkę przeciwko niemieckiej polityce eksterminacji i wysiedlania – stąd też trwające cztery lata ciężkie walki na Zamojszczyźnie, zasiedlanej przez Niemców z Rzeszy. Najsłynniejszymi akcjami AK były również zbrojne zrywy z roku 1944, mające na celu w założeniu przejęcie władzy w kraju przez Rząd Emigracyjny poprzez strukturę AK – akcja „Burza” i powstanie warszawskie. Niestety, obojętna i/lub wroga postawa Sowietów, wraz z miażdżącą przewagą niemiecką w ludziach i sprzęcie spowodowała, że obie akcje zakończyły się tragicznymi niepowodzeniami. Wobec braku możliwości dalszego działania, faktycznego zajęcia Polski przez Sowietów i swoistego „polowania” na AK-owców, 17 stycznia 1945 roku doszło do faktycznego rozwiązania AK. Nieliczne oddziały kontynuowały jednak walkę zbrojną jeszcze do wczesnych lat 50., tym razem już z władzami komunistycznymi (tzw. „Żołnierze Wyklęci”).