Przejmowanie władzy przez komunistów w Polsce - etapy, metody

Mimo zawarcia w roku 1941 układu z rządem Londyńskim (układ Sikorski – Majski) dyktator ZSRR, Józef Stalin już wtedy prawdopodobnie planował całkowite przejęcie kontroli nad powojenną Polską. Nie było to jednak zadanie łatwe, nawet jak dla tego bezwzględnego dyktatora. Polska była formalnie członkiem tej samej koalicji antyhitlerowskiej, ciągle działał też legalny rząd emigracyjny. Aby więc dokonać przejęcia władzy w Polsce komuniści musieli dokonać całego szeregu manewrów i wybiegów, które „legitymowały” ich władzę.

Pierwszym etapem było utworzenie organizacji w okupowanym kraju i w ZSRR, które miały stać się zalążkami przyszłego rządu. W nocy z  31.12.1942  na  01.01.1943 r.  w okupowanej Warszawie specjalnie przygotowana grupa komunistów utworzyła Polską Partię Robotniczą. Niedługo potem w Moskwie powstał zaś Związek Patriotów Polskich. Obie te organizacje były złożone z osób wiernych Stalinowi. Nadal jednak istniał problem relacji z rządem londyńskim. Paradoksalnie, pomocy Stalinowi udzielili Niemcy, ujawniając odkrycie masowych grobów pod Katyniem. Mimo że samo wyjście na jaw mordu na polskich oficerach nie było na rękę Sowietom, wykorzystano to jako dobry pretekst do zerwania stosunków z rządem londyńskim. Stało się to w momencie, gdy polska dyplomacja zażądała potwierdzenia sowieckiej winy w tej sprawie.

Gdy Armia Czerwona rozpoczęła wyzwalanie terenów Polski, Stalin mógł wreszcie rozpocząć tworzenie nowego rządu. Tymczasem w kraju PPR z własnej inicjatywy utworzyła 1 stycznia 1944 Krajową Radę Narodową – organ mający w założeniu stanowić kolejny etap przejmowania władzy w kraju. W celu połączenia wysiłków ZPP i KRN, a także „pokazania”, że polscy komuniści działają zarówno w kraju, jak i na emigracji, od 22 lipca zaczął swoją działalność Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN), złożony z przedstawicieli obydwu „rządów”. Został on błyskawicznie uznany przez Anglię i USA, nie chcących narażać sojuszu z ZSRR. Automatycznie stawiało to to rząd londyński w ciężkiej sytuacji – współpraca z Sowietami, albo izolacja polityczna.

Los Polski jako kraju w orbicie komunistycznej został przypieczętowany w roku 1945 na konferencjach w Jałcie i Poczdamie, Stalin był jednak zmuszony jeszcze do zachowywania pozorów wolności Polski. Stąd też powstanie, w 1945 roku, Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, w skład którego wchodzili wprawdzie politycy przedwojenni i londyńscy, ale wszystkie newralgiczne urzędy objęła PPR. Pozory demokratycznych wyborów trwały aż do roku  1946-7. Wtedy to usunięto z rządu „zachodnich” polityków, a nowo powstała Polska Zjednoczona Partia Robotnicza przejęła pełnię władzy. Rozpoczął się okres rządów „ludowych”.