Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego - historia, program, cele

Mimo formalnego uznania rządu londyńskiego i utworzenia w ZSRR polskich wojsk, Józef Stalin cały czas przygotowywał się w sekrecie do przejęcia władzy w Polsce. Aby zmiana rządu zachowała przynajmniej pozory legalności, mieli tego dokonać polscy komuniści, całkowicie podporządkowani woli Stalina. W roku 1943 ZSRR poczyniło dwa ważne kroki w tym właśnie kierunku - pierwszym było zerwanie stosunków dyplomatycznych z rządem w Londynie. Drugim utworzenie ZPP (Związku Patriotów Polskich), z Wandą Wasilewską na czele.

Kolejnym logicznym krokiem powinno być utworzenie organu władzy, który zostałby uznany za legalny rząd przez inne kraje uczestniczące w wojnie. Prace nad utworzeniem takiego "rządu" trwały już od początku roku 1944, czekano jednak cały czas na wyzwolenie dużego, polskiego miasta, znajdującego się już za linią Curzona. Tymczasem jednak pojawił się pewien problem, jakim było niezależne od Moskwy utworzenie przez komunistów w okupowanym kraju Krajowej Rady Narodowej, mającej w założeniu również stać się zalążkiem rządu (31.12.1943-1.01.1944). Po krótkim okresie konsternacji Stalin uznał, że samowola polskich komunistów może być jednak obrócona na jego korzyść i dał ciche przyzwolenie na dalszy rozwój KRN. Jednocześnie zaś sformowano nowy, dostosowany do sytuacji plan działania.

Latem 1944 roku wojska sowieckie przekroczyły przedwojenną granicę Polski. Już wkrótce opanowały też pierwsze duże miasto polskie, znajdujące się za linią Curzona – Lublin. Stalin uznał, że nadszedł właściwy czas do działania. Do Moskwy zaproszono przedstawicieli KRN i ZPP, tam zaś „przekonano” ich do utworzenia nowej organizacji, będącej tymczasowym rządem – Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, złożonego z delegatów obydwu wcześniejszych organizacji.

PKWN ogłosił oficjalnie swój manifest 22 lipca 1944 roku, rozpoczynając działalność dzień wcześniej. Zarówno sam manifest, jak i cały program polityczny zostały opracowane i zaaprobowane przez Moskwę i Stalina osobiście. PKWN uznawał się za jedyną prawdziwą władzę w Polsce i zaczął wprowadzać nowe przepisy, w formie dekretów. Program PKWN był celowo sformułowany bardzo ogólnikowo i nie były w nim poruszane tematy drażliwe dla Polaków. Zapowiadano jedynie walkę z niemieckim okupantem, odbudowę polskiej państwowości (bez podania szczegółów dot. granic) i szeroko zakrojoną reformę rolną. Ze względu na to, że oficjalnie PKWN zakładał swoją siatkę administracyjną w Lublinie i Chełmnie, ukuto dla niego termin „rządu lubelskiego”, zaś okres pomiędzy lipcem 1944 a kwietniem 1945 „Polską Lubelską”. PKWN został dosyć prędko uznany przez władze Aliantów za legalny i prawowity rząd polski, co zdyskredytowało poparcie dla prawdziwie legalnych władz w Londynie. Stanowiło to niejako zdradę polskich sojuszników i zgodę na komunizację Polski.

Oficjalnie PKWN przekształcił się w rząd (Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej) 31 grudnia 1944 roku, rozpoczynając istnienie Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej.