Manifest lipcowy PKWN - historia

Na przełomie czerwca i lipca Armia Czerwona, po rozbiciu niemieckiej Grupy Armii „Środek”, przesunęła linię frontu daleko na zachód, wkraczając na przedwojenne terytoria Polski. Już wkrótce doszło też do pierwszych, chwilowo przyjaznych, spotkań z przedstawicielami polskiego państwa podziemnego. Sielanka nie trwała jednak długo. Już wkrótce rozpoczęła się akcja rozbrajania polskich partyzantów i instalowania nowej, podległej Moskwie administracji. Kluczową kwestią było stworzenie zalążka władzy centralnej, konkurencyjnego dla rządu w Londynie. W tym celu Józef Stalin utworzył PKWN (Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego), który 22 lipca 1944 wydał słynny manifest.

Treść manifestu, jego ton, jak i ustalenia nie były naturalnie dziełem samych członków. Został on napisany przez radzieckie służby, potem zaś osobiście zatwierdzony przez Józefa Stalina dwa dni przed oficjalnym wydaniem, tj. 20 lipca.

Dokument ten „oznajmiał' czytelnikom, że jedyną legalną władzą w Polsce staje się PKWN, wyłoniony z Krajowej Rady Narodowej (również marionetkowego organu, powołanego przez Sowietów). Znając polską niechęć do komunizmu, tekst manifestu był sformułowany dosyć oględnie w sprawie reform. Zapowiadano przede wszystkim parcelację gruntów „obszarników” i „zdrajców”, jak również wprowadzenie szeregu świadczeń socjalnych. Oprócz tego zapowiadano utworzenie lokalnych jednostek administracyjnych, w miejsce ich wcześniejszych organów. W kwestii granic w manifeście znalazły się deklaracje w sprawie przesunięcia zachodnich granic kosztem Niemiec, jednakże nie sprecyzowano ustaleń w sprawie wschodu kraju.  Manifest głosił też nielegalność rządu w Londynie i konstytucji kwietniowej.

Ogłoszony początkowo w Moskwie, potem zaś kolportowany w wyzwolonym rejonie Polski manifest stał się prawnym trzonem nowo formowanego ustroju. W latach PRL starano się jeszcze wyraźniej zapowiadać jego znaczenie i rolę w wyzwoleniu, stąd też 22 lipca był przez długi czas świętem państwowym. Obecnie manifest jest uważany za symbol pierwszego etapu sowietyzacji Polski.