Sytuacja Polaków pod okupacją niemiecką i radziecką - opis, porównanie

Już w pierwszych dniach po zajęciu terytorium Polski przez ZSRR i III Rzeszę obaj okupanci rozpoczęli walkę z polskim narodem. Była ona prowadzona wielopoziomowo, często we współpracy pomiędzy niemieckimi i radzieckimi organami ścigania. O ile jednak metody pracy NKWD i Gestapo były dosyć podobne, zupełnie inaczej wyglądały długoterminowe cele obydwu okupantów.

Niemcy tuż po zajęciu Polski podzielili zdobyte tereny na dwie części. „Kraj Warty” obejmował ziemie należące przed I wojną światową do Cesarstwa Niemieckiego i został bezpośrednio włączony do Rzeszy. Polacy stali się tam z miejsca obywatelami drugiej kategorii, których należało w najbliższym czasie eksterminować, ewentualnie deportować. Wielu zostało zmuszonych do podjęcia (w praktyce niewolniczej) pracy w Rzeszy dla bogatych rolników i przemysłowców. Całe rodziny Polaków były wysiedlane ze swoich gospodarstw i pozostawiane same sobie. Jednocześnie zachęcano ludność pochodzenia niemieckiego i mieszanego do podpisywania Niemieckiej Listy Narodowej, co miało chronić przed szykanami, za cenę obowiązku służby wojskowej.  Pozostałe tereny Polski zostały zamienione w Generalne Gubernatorstwo, na czele którego stanął Hans Frank. GG miało w założeniu być tworem przejściowym, miejscem deportacji Polaków z „Kraju Warty” i zapleczem taniej, niewykształconej siły niewolniczej dla Niemiec. Zarówno przydziały żywności, jak i dostęp do podstawowych potrzeb miały być realizowane w stopniu pozwalającym na egzystencję, w przypadku Żydów nie zapewniano nawet tego. W celu transformacji Polaków w naród niewolników rozpoczęto bezwzględne tępienie polskiej inteligencji i patriotycznych działaczy (m.in. Akcja „AB”, czy aresztowanie wykładowców Uniwersytetu Jagiellońskiego). Niemcy wprowadzili prewencyjny terror, zwalczając wszystkie ślady oporu. Jednocześnie rabowano bądź niszczono polskie dzieła sztuki i kultury.

Nieco inaczej prezentowała się sytuacja na Kresach Wschodnich, zajętych przez ZSRR. Oficjalnie odbyło się tam „referendum”, po którym ziemie te zostały wcielone do Ukraińskiej i Białoruskiej Republiki Socjalistycznej. Tereny Wileńszczyzny zostały przekazane  jesienią 1939 roku państwu litewskiemu... Tylko po to, by po aneksji Litwy w 1940 roku powrócić do ZSRR. Zgodnie z ideologiczną „podbudową” Związku Radzieckiego celem sowieckich akcji było zniszczenie „klasy wyzyskiwaczy”, co w praktyce oznaczało wymordowanie inteligencji, bogatych przedsiębiorców, lekarzy, księży, nauczycieli i przedstawicieli służb mundurowych. Wielu z nich zostało zamordowanych w masowych egzekucjach wiosną 1940 w Katyniu, Charkowie i Miednoje. Obywatele polscy zostali przymusowo „przypisani” do obywatelstwa ZSRR, co wiązało się z obowiązkiem służby wojskowej i morderczych, niesprawiedliwych limitów pracy i obowiązków. Proces kolektywizacji i wprowadzania sowieckiego modelu gospodarczego został zahamowany przez niemiecką inwazję w roku 1941. Podobnie jak miało to miejsce na terenach niemieckich, radzieckie służby (głównie NKWD) wprowadziły terror prewencyjny, zastraszając ludność. Wiele osób zostało aresztowanych z błahych powodów i w trybie doraźnym, bez prawa do obrony, pokazowo skazanych na śmierć.