Podział ziem polskich w 1939 - IV rozbiór Polski

Rozpoczęta 1 września 1939 roku zbrojna inwazja Niemiec i ZSRR na Polskę doprowadziła w ciągu miesiąca do upadku budowanej od dwudziestu lat państwowości. Skończyła się tym samym krótka epoka samodzielnych rządów i tworzenia podstaw silnego państwa. Zwycięskie państwa – III Rzesza i ZSRR – odbyły wspólną defiladę wojskową w Brześciu. Jednocześnie zaś trwała cały czas praca dyplomatyczna obu wielkich potęg – Moskwy i Berlina, dotycząca nowego podziału Europy – jednym z jego elementów był tzw. „IV Rozbiór Polski”, podział II RP między zwycięzców.

Pierwsze granice stref wpływów obydwu państw zostały ustalone jeszcze podczas podpisywania paktu Ribbentropp – Mołotow, 23 sierpnia 1939 roku. Nie były one jednak do końca sztywne, o czym świadczyć musi korekta, przeprowadzona już po klęsce Polski, 28 września 1939 roku. W zamian za zrzeczenie się  części Mazowsza i Lubelszczyzny, zajętych w czasie walk przez III Rzeszę, ZSRR otrzymywał wolną rękę na Litwie, która początkowo znajdowała się poza przyjętą granicą wpływów.

Ostatecznie główne i najbogatsze tereny polskie, czyli Małopolska, Wielkopolska, Pomorze , Mazowsze i Śląsk przypadły III Rzeszy. Zostały one podzielone na dwie duże grupy. Część wchodząca przed rokiem 1918 w skład Cesarstwa Niemieckiego została bezpośrednio włączona do Rzeszy (tzw. Wartheland, „Kraj Warty”), pozostała została zamieniona w Generalne Gubernatorstwo. Podobnie postąpili Sowieci z terytorium Kresów Wschodnich. Większość ziem polskich zostało wcielonych do Białoruskiej i Ukraińskiej SRR, poza rejonem Wilna, który został przekazany Litwie, jako dowód „dobrej woli” rządu radzieckiego. Oczywiście, gdy tylko Litwa została wcielona w roku 1940 do ZSRR, Wilno wróciło w orbitę wpływów Związku Radzieckiego... Obaj okupanci prowadzili do roku 1941 współpracę w walce przeciwko polskiemu ruchowi oporu, eliminacji inteligencji i osób o nastawieniu patriotycznym. Rozpoczął się ciężki okres okupacji.