Marek Edelman - biografia, działalność

Marek Edelman jest jedną z najsłynniejszych postaci żydowskiego ruchu oporu, ostatnim formalnym dowódcą powstania w getcie warszawskim i niejako symbolem całego owego zrywu. Urodził się w Homlu (ówcześnie część Imperium Rosyjskiego), jednakże jego prawdziwa data urodzin nie jest znana. Oficjalnie rodzina podawała Warszawę jako miasto rodzinne, w celu uniknęcia deportacji do ZSRR.

Młody Edelman wychowywał się w bujnym i szeroko działającym środowisku warszawskich Żydów, Dosyć wcześnie zmuszony był do podjęcia samodzielnej pracy i usamodzielnienia się, jeszcze przed wojną też zaangażował się w politykę gminy żydowskiej, działając w lewicowej partii Bund. Był jednym z wielu jej aktywistów.

Po wybuchu II wojnie światowej i rozpoczęciu okupacji Polski Edelman, jako Żyd, został zamknięty w getcie warszawskim. Tam nadal działał politycznie, będąc jednym z twórców przekształcenia się drobnych grup politycznych i wojskowych w jednolitą Żydowską Organizację Bojową. Przez dwa lata istnienia getta członkowie ŻOB starali się dozbroić i przynajmniej częściowo przeszkolić, mimo że zdawano sobie sprawę z tego, że jakiekolwiek akcje zbrojne będą samobójstwem i będą jedynie lepszą alternatywą dla śmierci w egzekucji.

W kwietniu 1943 roku w getcie wybuchło powstanie, którego Edelman był aktywnym uczestnikiem. W czasie walk siły powstańców gwałtownie się kurczyły, a w krótkim czasie Edelman stał się dowódcą resztek sił powstańczych. Wraz z nimi udało mu się przebić na stronę polską w maju 1943 roku. Niektórzy weterani zarzucają mu, że powinien zginąć jak reszta żołnierzy w walce, ewakuacja była jednak z drugiej strony jedną z części planu powstania.

Po wyjściu z getta Edelman związał się ze strukturami AL. Jako partyzant ukrywał się w podwarszawskich lasach. Brał też udział w powstaniu warszawskim.

Po wojnie wyjechał do Łodzi, nie chcąc przebywać w martwym mieście. Tam ukończył studia medyczne i z czasem został dyrektorem szpitala. Mimo swoich zapatrywań politycznych nie godził się na wykorzystywanie jego wizerunku przez władze komunistyczne, nie akceptował tez aparatu uścisku i represji, czynnie z nim walcząc, w miarę sił. Był jednym z uczestników Okrągłego Stołu.

Wielokrotnie honorowany, doczekał upadku komunizmu. Zmarł 2.10.2008 roku w Warszawie.