Żydowska Organizacja Bojowa - powstanie, historia

W roku 1940 Niemcy rozpoczęli tworzenie w Warszawie zbiorczego miejsca, w którym przebywać mieli wszyscy Żydzi z Warszawy i okolic. Getto żydowskie miało być etapem przejściowym, służącym do zatrzymania Żydów, kiedy przygotowywano się do ich eksterminacji. Nie znaczy to jednak, że wszyscy Żydzi biernie oczekiwali na swój los. W getcie zostało zamkniętych wielu działaczy politycznych i aktywistów, którzy myśleli o stawieniu czynnego oporu wobec nieuchronnej śmierci.

Żydowska Organizacja Bojowa powstała z połączenia wielu luźnych grup politycznych i wojskowych, które dla dobra sprawy postanowiły zwiększyć swe siły pod skoordynowanym kierownictwem. Wśród nich wymienić należy Blok Antyfaszystowski, bojówki Bundu i Żydowski Związek Wojskowy. Szefem organizacji został Mordechaj Anielewicz. Za początek związku uznaje się 28 lipca 1942 roku.

ŻOB od początku prowadził intensywne działania w celu nawiązania kontaktów z innymi grupami ruchu oporu. Uzyskał prędko pomoc AK, później zaś także organizacji lewicowych  - Gwardii Ludowej i Armii Ludowej. Na początku 1943 roku stawało się coraz bardziej jasne, że Niemcy likwidują getto i wkrótce wszyscy mieszkańcy zostaną w ten czy inny sposób zamordowani. Aby zginąć z bronią w ręku i zadać nieprzyjacielowi straty 19 kwietnia 1943 roku Żydzi rozpoczęli w getcie powstanie. Główne walki trwały około miesiąca, w czasie którego dzielnica została zniszczona, a mieszkańcy wywiezieni do obozów zagłady lub wymordowani na miejscu.  Mordechaj Anielewicz popełnił samobójstwo. Resztki sił ŻOB-u wydostały się poza mury getta, pod dowództwem Marka Edelmana. Owe pozostałości podporządkowały się siłom AL. W 1944 roku ponownie weszły do boju w Warszwawie, w czasie sierpniowego powstania.