W wyniku toczonej w latach 1918 – 1922 wojny domowej w Rosji władza na terenach byłego imperium carów została ostatecznie przejęta przez bolszewików. Ich zwycięstwo w krwawym konflikcie było jednak na początku bardziej niż problematyczne. Mimo formalnego pokonania sił „starego porządku” i interwentów tereny byłego Imperium Rosyjskiego były zrujnowane i wyniszczone wojną, ludność niechętna nowej władzy, a kontrola nad dużymi połaciami kraju w najlepszym wypadku powierzchowna. Aby ostatecznie umocnić swoją władzę w państwie i przekonać do siebie masy ludności Lenin i jego współpracownicy musieli sięgnąć po radykalne środki, często stojące w sprzeczności z ideologią komunistyczną. Jednym z takich wypadków jest wprowadzenie NEP-u, czyli Nowej Polityki Ekonomicznej.
Włodzimierz Lenin jest uznawany za przywódcę całkowicie przesiąkniętego ideałami komunizmu, nawet on zdawał sobie jednak sprawę, że wprowadzenie w życie modelu marksistowskiego nie wchodzi w grę bez okresu przejściowego, pozwalającego na odbudowę zniszczonego kraju. Stąd też w roku 1921 na terenie Rosji zaczęto wprowadzać NEP. Nowa Polityka Ekonomiczna zezwalała na prowadzenie niewielkiej, prywatnej działalności gospodarczej, co z jednej strony kłóciło się z ideałami komunizmu, ale z drugiej strony pozwalało na szybką odbudowę gospodarki. Grupa drobnych przedsiębiorców i kupców, którzy byli do niedawna uważani za wrogów systemu, teraz mogli na powrót legalnie wrócić do prowadzenia swoich interesów. Zezwolono na rozszerzenie sektora prywatnego i znacznie złagodzono działania propagandowe przeciwko owym przejawom inicjatywy. Doszło do odbudowy „starej” formy obrotu pieniądza. Zatrzymano też trwający przedtem proces kolektywizacji rolnictwa, przesuwając jego realizację na bardziej sprzyjające okoliczności. Chłopi mogli w końcu pozwolić sobie na sprzedaż nadwyżek produkcyjnych, dotąd wchłanianych zazwyczaj przez różnorakie "kontyngenty". Złagodzono kryteria „weryfikacji” byłej carskiej inteligencji – wielu profesorów, literatów i urzędników zostało wchłoniętych przez nową administrację. Działania te spotkały się z oporem „starych” bolszewików, jednakże niewątpliwie pozwoliły na odbudowę kraju. Lata NEP-u stanowią okres rozkwitu gospodarczego w ZSRR i znacznego wzrostu produkcji.
Władze partii zdawały sobie jednak sprawę, że NEP może być tylko przejściowym wybiegiem, okresem prowadzącym do bardziej ścisłego realizowania założeń walki klas. Wraz z dojściem do władzy Józefa Stalina założenia NEP-owskie były coraz bardziej ograniczane. Ostatecznie NEP został zniesiony w 1929 roku. Koniec tej polityki oznaczał jednocześnie początek kolektywizacji rolnictwa, „rozkułaczania” kraju i likwidacji sektora prywatnego.
