Getto warszawskie - powstanie, granice, historia

Jeszcze przed II wojną światową Warszawa była uważana, oprócz Łodzi, za najbardziej „żydowskie” miasto Rzeczpospolitej. Było to związane z bardzo dużą ilością rodzin wyznania mojżeszowego, jak również ich dużego wpływu na życie miejskie. Budziło to oczywiście skrajnie różne reakcje, od fascynacji kulturą żydowską, po otwarty antysemityzm. Najgorsze jednak miało dopiero przyjść. Gdy po klęsce wrześniowej 1939 roku Niemcy zajęli Warszawę, utworzyli w mieście jedno z największych i najsłynniejszych gett.

Oficjalna budowa getta rozpoczęła się w październiku 1940  roku, pod pozorem odizolowania ludności ze względów „sanitarnych” (w propagandzie hitlerowskiej modny był stereotyp Żyda – roznosiciela chorób). Na miejsce getta przeznaczono jedną dzielnicę w centrum miasta, na terenie obecnie zajmowanym mniej więcej przez Pałac Kultury i Nauki. Spędzono tam wszystkich Żydów z Warszawy i okolic, wkrótce zaś rozpoczęto budowę muru okalającego okolicę i odcinającego teren getta od reszty stolicy. W szczytowym momencie jedyną łącznością ze światem zewnętrznym był przejeżdżający przez getto tramwaj, który jednak nie zatrzymywał się i nie można było z niego wysiadać ani wsiadać w tym miejscu.

Niemcy powołali w gettcie pozory własnej władzy, m.in. żydowską policję porządkową i radę, miały one bowiem ułatwiać administrację gettem. Naczelnym celem była oczywiście eksterminacja populacji getta. Robiono to początkowo metodami pośrednimi. Żydzi byli zmuszeni do przymusowej pracy za minimalną stawkę w różnorakich zakładach, stopniowo zmniejszano też przydział żywności, powodując klęskę głodu. Niemieccy urzędnicy w getcie byli praktycznie bezkarni, a zabicie Żyda uchodziło im zawsze płazem. Eksterminacja pośrednia, mimo że skuteczna, nie była jednak szybka. Stąd też od początku 1942 roku przygotowywano inne, jeszcze gorsze rozwiązanie. Począwszy od  sierpnia 1942 roku  Żydów zaczęto dzielić na grupy, po czym wysyłać transportami do obozów. Stało się jasne, że getto czeka zagłada.

W getcie działała sieć konspiracyjna, Żydowska Organizacja Bojowa, złożona z osób, które wolały zginąć z bronią w ręku, niż w komorach gazowych. Mimo braku jakichkolwiek szans na zwycięstwo, rozpoczęli oni  19.04.1943 roku powstanie, stłumione krwawo przez Niemców. Dom po domu, dzielnica żydowska została wypalona i zburzona. Nielicznym Żydom udało się uciec dzięki pomocy AK. 16 maja 1943 roku, niemal w symbolicznej oprawie, Niemcy wysadzili w powietrze budynek Wielkiej Synagogi, co miało być symbolicznym końcem warszawskiej mniejszości żydowskiej i zamknięciem operacji "oczyszczania". Getto przestało istnieć.