Literatura faktu - definicja
Mianem literatury faktu zwykło określać się utwory narracyjne, które sytuują się na granicy literatury i dziennikarstwa. Główną przyczyną powstawania tego typu dzieł nie są zazwyczaj pobudki artystyczne, lecz chęć przedstawienia prawdy, dania świadectwa jakimś wydarzeniom (najczęściej doniosłym). W czasie II wojny światowej, w obliczu wszechobecnego zagrożenia i niepewności kolejnych dni, relacje takie zyskiwały szczególną wartość, stając się przede wszystkim dokumentami opisującymi okrutne realia tego okresu.
Utwory zaliczane dzisiaj w poczet literatury faktu z czasów II wojny światowej powstawały najczęściej w obliczu znaczących epizodów i momentów historycznych, a tworzone były przez ich świadków bądź uczestników. Jednak niektóre z nich (chodzi tutaj przede wszystkim o „Medaliony” Zofii Nałkowskiej) powstały post factum, a więc z uwzględnieniem pewnej perspektywy czasowej.
Literatura faktu - cechy
Literatura faktu cechuje się przede wszystkim niechęcią do subiektywnego przedstawiania faktów i ukazywania ich w świetle emocji. Narracja jest więc chłodna i rzeczowa. Komentarze odautorskie są ograniczone, a ciężar oceny oraz wyciągania wniosków spoczywa na czytelniku.
Umniejszona została także rola postaci opowiadającej, której działanie ogranicza się przede wszystkim do doboru opowiadanych wydarzeń. Nie wnika ona w psychikę bohaterów, nie analizuje ich przeżyć. Często pojawiają się tutaj opisy niemalże naturalistyczne, prezentujące zjawiska w sposób beznamiętny i jak najbardziej zbliżony do rzeczywistości (często brutalny).
Literatura faktu - tematyka
Literatura faktu z czasów II wojny światowej podejmowała – jak sama jej nazwa sugeruje – tematykę związaną z wydarzeniami z lat 1939-1945. Obok relacji przedstawiających okrucieństwo i bestialstwo oprawców zarówno niemieckich, jak i radzieckich pojawiały się także opisy życia w obozach koncentracyjnych i łagrach, relacje z pól walki oraz próby oddania życia normalnych ludzi w tych niezwykle ciężkich warunkach.
Literatura faktu - dzieła i przedstawiciele
Za sztandarowy przykład dzieła zaliczanego do literatury faktu z czasów II wojny światowej najczęściej podaje się „Medaliony” Zofii Nałkowskiej. Ten cykl ośmiu krótkich opowiadań doskonale realizuje założenia gatunku, przez co często uważany jest za tekst kanoniczny. Autorka, dając relację z czasów II wojny światowej, powstrzymuje się od komentarzy i zachowuje chłodny dystans do opisywanych wydarzeń. Co prawda, nie była ona świadkiem opisywanych historii, lecz zapoznała się z nimi, pracując w Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce. Dlatego też głównym tematem jej działa stały się okrucieństwa nazistów, które Nałkowska opisała bardzo dokładnie, nie szczędząc często brutalnych szczegółów.
Przykładem literatury faktu dotyczącej realiów życia w obozie koncentracyjnych są opowiadania Tadeusza Borowskiego, które zawarte zostały w tomie „Pożegnanie z Marią”. Behawioralna narracja, szczere ukazanie realiów życia w obozie i degradacji człowieczeństwa w jego obrębie oraz mistrzowska kreacja narratora, który na oczach czytelnika staje się człowiekiem zlagrowanym – wszystko to w dużej mierze decyduje o wielkiej wartości dzieł Borowskiego. Podobnym, lecz niedającym się jednoznacznie sklasyfikować, dziełem jest „Inny świat” Gustawa Herlinga- Grudzińskiego. Stworzył on przejmującą relację życia w radzieckim łagrze, którą przedstawił w pierwszoosobowej narracji (podobnie jak Borowski, tak i Herling – Grudziński był więźniem). Jednakże autor „Dziennika pisanego nocą” nadał swemu dziełu liczne cechy charakterystyczne dla literatury
