 |
| Zofia Nałkowska/ fot. audiovis.nac.gov.pl |
Biografia
Zofia Nałkowska urodziła się w 1884 roku w Warszawie. Jej ojciec, Wacław Nałkowski, był dobrze znany w środowisku stołecznej inteligencji. Zajmował się głównie geografią, ale pisywał również teksty publicystyczne i artykuły dotyczące literatury. W znaczący sposób wpłynął na kształtowanie się poglądów, charakteru i wiedzy córki. Była osobą silną, nie zgadzającą się na niesprawiedliwość społeczną. Przez całe swoje życie walczyła o równouprawnienie płci. Ten temat jest szczególnie widoczny w jej wczesnej twórczości. Późniejsza poświęcona jest przede wszystkim badaniu tajników ludzkiej psychiki z uwzględnieniem uwarunkowań społecznych analizowanych jednostek.
Zofia ukończyła jedną z warszawskich pensji, jednak swoje wszechstronne wykształcenie zawdzięczała przede wszystkim prywatnym lekturom i staraniom rodziców. Po ukończeniu pensji w 1901 roku, uczęszczała na wykłady Uniwersytetu Latającego. Zadebiutowała bardzo wcześnie, bo już w wieku czternastu lat, wierszem „Pamiętam” na łamach „Przeglądu Tygodniowego”. Szybko jednak porzuciła poezję dla prozy.
W 1904 wychodzi za mąż za Leona Rygiera i publikuje swoją pierwszą powieść „Lodowe pola”. Małżeństwo nie jest szczęśliwe i kończy się rozstaniem już około 1909 roku. W czasie I wojny światowej Nałkowska nawiązała znajomości z kręgiem skupionym wokół Piłsudskiego. Dzięki temu poznała Jana Gorzechowskiego, za którego wyszła w 1922 roku (małżeństwo rozpadło się siedem lat później). W latach 20. pracowała w Biurze Propagandy Zagranicznej jako kierownik sekcji literackiej. Wraz z publikacją kolejnych powieści zyskiwała coraz mocniejszą pozycję w środowisku literackim.
W latach 30. związała się z grupą literacką „Przedmieście”, która propagowała literaturę silnie zaangażowaną społecznie i sympatyzującą z ideami socjalistycznymi. Jako jedyna kobieta zostaje przyjęta do Polskiej Akademii Literatury. W 1935 roku ukazuje się jedna z najsłynniejszych powieści Nałkowskiej: „Granica”. W czasie wojny przebywa w okupowanej stolicy, gdzie prowadzi sklep z tytoniem. Działa także aktywnie w podziemnym życiu literackim. W 1945 akceptuje nową władzę i przyjmuje mandat członka Krajowej Rady Narodowej, następnie bierze udział w pracach Sejmu Ustawodawczego.
Powiązania z ówczesną władzą pozwalają jej wejść w skład Międzynarodowej Komisji do Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce. Efektem zapoznania się ze wstrząsającymi świadectwami zbrodni jest zbiór literackich reportaży zatytułowany „Medaliony”. Zofia Nałkowska zmarła w 1954 roku i została pochowana na Cmentarzu Powązkowskim w Alei Zasłużonych.
Charakterystyka twórczości
Zofia Nałkowska debiutowała jeszcze przed I wojną światową na łamach „Przeglądu Tygodniowego” wierszem „Pamiętam”. Pierwszym prozatorskim utworem autorki było opowiadanie „Orlica” (drukowane w „Ogniwie” w 1903). W okresie Młodej Polski Nałkowska wydaje powieści: „Kobiety” (1906), „Książę” (1907), „Rówieśnice” (1909), „Narcyza” (1910), „Węże i róże” ((1913), „Hrabia Emil” (1918).
Wielkość talentu pisarki ujawnia się jednak najbardziej w okresie międzywojnia. Nałkowska wchodzi w klimat dwudziestolecia zbiorem „Charaktery” (1922) i powieścią polityczną „Romans Teresy Hennert” (1923), w której można dostrzec krytyczny stosunek autorki do elit rządzących w II Rzeczpospolitej. Prawdziwie wielkie osiągnięcia prozy Nałkowskiej przynoszą natomiast lata 30., a więc powieści wpisujące się w nurt realizmu psychologicznego. Realizm przeważa w dziełach „Dom nad łąkami” (1925) i „Choucas” (powieść utrzymana w stylu reportażowym i sięgająca do mitu Europy). Z kolei wydana w 1928 roku „Niedobra miłość” jest utrzymana w konwencji typowo psychologicznej. Na przykładzie historii trójkąta małżeńskiego autorka ukazuje skomplikowany problem ludzkiej osobowości i jej kształtowania pod wpływem zewnętrznych czynników. W 1931 roku ukazuje się z kolei realistyczny tom opowiadań „Ściany świata” traktujących o więźniach i przestępcach.
Szczytowe osiągnięcia Nałkowskiej stanowią niewątpliwie powieści „Granica” (1935) i „Niecierpliwi” (1939). W pierwszej z nich głębokie obserwacje psychologiczne na temat głównych bohaterów zostają skontrastowane z klasowym schematem interpretacji ich historii (romans mężczyzny z wyższych sfer z ubogą służącą i jego konsekwencje). O dziwo, autorka po wyłuszczeniu wszystkich okoliczności „łagodzących” dla Zenona Ziembiewicza, których dostarcza psychoanaliza, ostatecznie opowiada się po stronie prostej, niemal ludowej prawdy. „Granica” oprócz wymiaru psychologicznego posiada więc również wymowę społeczną. Widać tu zatem ślady przynależności pisarki do literackiej grupy „Przedmieście”. Inna jest natomiast powieść „Niecierpliwi”, gdzie problematyka klasowa niemal zupełnie znika, a w zamian pojawia się wyraźna inspiracji freudyzmem i nowatorskie rozwiązania w zakresie techniki prozatorskiej.
Powojenna twórczość Nałkowskiej (podobnie jak wszystkich innych autorów reprezentujących tego nurtu) całkowicie odchodzi od problematyki obyczajowo-psychologicznej. W 1948 roku ukazuje się jeszcze powieść „Węzły życia” traktująca o schyłku II Rzeczpospolitej. Później natomiast pisarka przechodzi całkowite przeobrażenie pod wpływem wstrząsu wojennego i pracy w Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich. Owocem tych doświadczeń jest zbiór opowiadań „Medaliony” (1946), które w reportażowym stylu, całkowicie pozbawionym odautorskiego komentarza przekazują obrazy nazistowskich zbrodni. Książka ta jednocześnie wpisuje się w toczącą się wówczas dyskusję o rolę literatury po wojnie. Po śmierci pisarki (1970) ukazują się również „Dzienniki czasu wojny”.
Najważniejsze utwory i ich opracowania
- Granica