„Potęga smaku” to wiersz autorstwa Zbigniewa Herberta. Jego tematem jest sprzeciw wobec panującego systemu. Poniżej przedstawiamy genezę wiersza oraz jego interpretację i analizę. Powtórz z nami swoją wiedzę.
„Potęga smaku” - geneza utworu
Herbert napisał „Potęgę smaku” pod wpływem wniosków, jakie wyciągał z obserwacji komunistycznej rzeczywistości. Z pewnością był przeciwny socrealistycznemu kierunkowi w sztuce, potem natomiast bardzo surowo, jak w prezentowanym wierszu, oceniał totalitarną rzeczywistość wypełnioną pustymi przemowami dygnitarzy, bardzo niskimi upodobaniami i okropną architekturą.
„Potęga smaku” - interpretacja i analiza
„Potęga smaku” reprezentuje typ liryki bezpośredniej, chociaż podmiot wypowiada się w liczbie mnogiej. Podmiot opisuje rzeczywistość i na bieżąco formułuje wnioski. Wyraża przekonania grupy ludzi, którzy nie ugięli się i pozostali przeciwnikami komunizmu. Z pewnością sam autor solidaryzuje się z przekonaniami podmiotu. Tematem wiersza jest refleksja, za pomocą której podmiot stara się dotrzeć do rzeczywistych powodów oporu wobec władzy, tym samym utwór staje się głosem w dyskusji na temat postaw wobec totalitaryzmu.
Pytanie, które leży u źródeł wiersza, brzmi: dlaczego nie daliśmy się skusić komunistycznym propozycjom? Podmiot liryczny po kolei rozważa totalitarne metody nakłaniania swoich obywateli do wiary w słuszność komunizmu. Czym kusił system? Przeraźliwą brzydotą, bylejakością, pijaństwem, niezbyt wyrafinowaną retoryką. Przy charakterystyce owej retoryki poeta używa określeń pochodzących z języka potocznego, stale obecnych w ówczesnej rzeczywistości:
Zaiste ich retoryka była aż nazbyt parciana (…)
łańcuchy tautologii parę pojęć jak cepy.
Tu celnie zostaje wskazana strategia, jaką obierali komunistyczni mówcy: wypowiadali jedynie tautologię, czyli w zasadzie nic nie mówili, nie określali znaczenia pojęć, które były używane dowolnie, zgodnie z potrzebami, jakie w danym momencie miał system. Kto zaś był orędownikiem komunizmu?
(...) chłopcy o twarzach ziemniaczanych
bardzo brzydkie dziewczyny o czerwonych rękach.
Dlatego podmiot liryczny twierdzi, że odrzucenie komunistycznej doktryny dokonało się w zasadzie z powodów estetycznych:
(…) lecz w gruncie rzeczy była to sprawa smaku
Tak smaku
który każe wyjść skrzywić się
wycedzić szyderstwo.
Tu wychodzi na jaw wyrafinowana herbertowska ironia. System był tak odrażający we wszystkich swoich przejawach, że nie potrzeba analizować jego tez, by go odrzucić. Wystarczy uważnie mu się przyjrzeć z poziomu estetycznego, pomijając poziom etyczny. Podmiot liryczny jest również przekonany o ścisłej jedności podstawowych pojęć, takich jak prawda, dobro i piękno, zgodnie z tym, co głosiła starożytna filozofia (Platon). Ich rzeczywista tożsamość jest tak głęboka, że mogą być stosowane zamiennie na określenie tej samej rzeczy. Gdy coś jest dobre to zarazem piękne i prawdziwe. Wobec tego, jeśli komunizm można odrzucić na poziomie estetycznym, należy go uznać za fałszywy i zły.
Ironiczne jest również zakończenie wiersza. Podmiot zarzeka się, że do przeciwstawienia się totalitaryzmowi nie potrzeba było szczególnej odwagi, jednak ostatni wers uzmysławia, że konsekwencje oporu mogły być tragiczne: ceną bardzo często była przecież śmierć.
Komu Herbert zadedykował „Potęgę smaku”?
Warto jeszcze zwrócić uwagę, że wiersz został zadedykowany Izydorze Dąmbskiej. Była to postać niezwykle ważna dla powojennego życia intelektualnego w Polsce. Wielokrotnie represjonowana przez władzę, nie rezygnowała ze swoich przekonań i na gruncie filozofii dążyła do poznania prawdy i w tej sferze odnosiła ogromne sukcesy. Herbert podziwiał ją i inspirował się jej postawą.