 |
| Umberto Eco/ fot. Ufficio Stampa Universita Mediterranea di Reggio Calabria |
Umberto Eco (ur. 05.01.1932) – włoski pisarz, filozof, semiotyk, mediewista. Urodził się w Aleksandrii. W młodości pomimo sprzeciwu ojca (który przeznaczył syna do zawodu prawnika) postanowił wstąpić na Uniwersytet w Turynie, by studiować średniowieczną filozofię i literaturę.
Kariera zdolnego studenta przebiegała dość szybko (uzyskanie tytułu doktora za pracę o św. Tomaszu z Akwinu) i Eco wkrótce opublikował swoje prace naukowych. Sławę przyniosły mu te dotyczące semiotyki (najważniejsze z nich np.: „Dzieło otwarte”, „Lector in fabula”) i zabawne felietony, pierwotnie publikowane w tygodniku „L’Espresso” (wydanie książkowe nosi tytuł „Zapiski na pudełku od zapałek”).
Pierwsza powieść Eco powstała w 1980 roku. „Imię róży” – opowieść o śledztwie toczącym się w murach średniowiecznego opactwa – przyniosła autorowi zasłużone uznanie krytyków i zainteresowanie czytelników z całego świata. Dzieło została zekranizowana w 1986 roku.
Umberto Eco jest profesorem na uniwersytetach w Bolonii i we Florencji.
Umberto Eco - charakterystyka twórczość
Umberto Eco najważniejsze poglądy z dziedziny teorii literatury zawarł w dziełach: „Pejzaż semiotyczny”, „Dzieło otwarte”, „Lector in fabula”, „Interpretacja i nadinterpretacja” czy „O literaturze”.
Swoją refleksję filozoficzną rozpoczynał Eco jako mediewista, zajmował się bowiem średniowieczem, a przede wszystkim pismami świętego Tomasza z Akwinu. Analizował je z perspektywy strukturalistycznej. Jak wskazuje Anna Burzyńska, strukturalizm był dla filozofa formą opozycji wobec zyskującego dużą popularność marksizmu. Wkrótce jednak Eco, poprzez analizę kultury masowej, doszedł do zainteresowania semiotyką, którą wykorzystał do stworzenia teorii interpretacji literatury.
Etap semiotyczny rozpoczęła książka wydana w 1968 roku pt.: „Nieobecna struktura”. Filozof został sekretarzem generalnym Międzynarodowego Stowarzyszenia Badań Semiotycznych, a także zaczął pracować w Katedrze Semiotyki na Uniwersytecie Bolońskim, założył również międzynarodowe czasopismo semiotyczne. Jego dojrzałe poglądy nawiązują do filozofii Charlesa Peirce’a. Pod jego wpływem Eco sformułował swoją teorię kultury.
Pojmował ją mianowicie jako pewien zbiór znaków, które podlegają nieustannej interpretacji (co odpowiadało semiozie Peirce’a). Teorię tę przeniósł Eco następnie na płaszczyznę rozważań nad literaturą. W ten sposób powstało komunikacyjne podejście do dzieła literackiego, zgodnie z którym jest ono rodzajem komunikatu pomiędzy jego nadawcą i odbiorcą. Interpretacja według Eco powstaje zaś jako wypadkowa intencji autora (intentio auctoris), intencji dzieła (intentio operis) i intencji czytelnika (intentio lectoris).
Eco w przeciwieństwie do strukturalistów zwraca uwagę na ogromną rolę odbiorcy w procesie rozumienia tekstu, ale jednocześnie nie przyznaje mu nieograniczonych kompetencji; zaznacza, że czytelnik powinien zawsze uwzględniać strategię autora. Kluczową rolę odgrywa tu koncepcja czytelnika modelowego, czyli wirtualnej konstrukcji stanowiącej immanentną część dzieła literackiego. Czytelnik modelowy to inaczej czytelnik idealny, a więc, jak ujmuje to Burzyńska, „strategia odbioru zapisana w regułach dekodowania tego tekstu”. Kategoria ta ma doniosłe znaczenie, ponieważ pokazuje, że dzieło literackie nie istnieje samo dla siebie, ale ma strukturę dialogową, niejako zakłada komunikację z odbiorcą.
Jednocześnie stanowisko Eco ma wymiar etyczny, zakłada bowiem poszanowanie dla tekstu i stanowi wyrazisty sprzeciw wobec dowolnego „używania” czy „nadużywania” tekstów do własnych celów.
Umberto Eco - wybrane dzieła
1972 – „Pejzaż semiotyczny”
1973 – „Dzieło otwarte”
1993 – „Zapiski na pudełku od zapałek”
1994 – „Lector in fabula”
1995 – „Sześć przechadzek po lesie fikcji”
1996 – „Superman w literaturze masowej”
2004 – „Historia piękna”
2007 – „Historia brzydoty”
2009 – „Od drzewa do labiryntu”
Powieści:
1980 – „Imię róży”
1988 – „Wahadło Foucaulta”
1994 – „Wyspa dnia poprzedniego”
2000 – „Baudolino”
2010 – „Cmenatrz w Pradze”