Tło historyczne
W lutym 1945 roku odbyła się decydująca konferencja Wielkiej Trójki (Józef Stalin, Winston Churchill i Franklin Roosevelt) w Jałcie, na której ustalono przyszły podział Europy na strefę wpływów Związku Radzieckiego i strefę zachodnią. 8 maja 1945 roku hitlerowskie Niemcy podpisały akt kapitulacji, jednak nie był to koniec wojny, ponieważ wciąż walczył jeszcze sojusznik Niemiec – Japonia.
Na przełomie lipca i sierpnia pod Berlinem w Poczdamie odbyła się konferencja potwierdzająca wcześniejsze ustalenia zwycięzców oraz ostatecznie rozwiązująca kwestię polskich granic (przesunięcie daleko na zachód). Opór Japonii został ostatecznie przełamany przez atak jądrowy Stanów Zjednoczonych – 6 sierpnia na Hiroszimę, a 9 sierpnia na Nagassaki.
Niemcy zostały podzielone na 4 strefy okupacyjne: amerykańską, brytyjską, radziecką i francuską. Podział ten obowiązywał również w Berlinie. O ile jednak państwa zachodnie wycofały się po utworzeniu demokratycznego rządu Niemiec, o tyle wschodnia część Niemiec znalazła się w strefie wpływów radzieckich jako NRD (Niemiecka Republika Demokratyczna). Sam Berlin został podzielony na dwie części (wschodnią i zachodnią) oddzielone murem, wzniesionym w 1961 roku.
W 1945 roku powołano do życia ONZ – nową organizację działającą na rzecz pokoju na świecie.
Po II wojnie światowej Związek Radziecki przesunął swoją granicę na zachód, kosztem miedzy innymi Polski, Rumunii i Czechosłowacji. Pozostałe państwa Europy środkowo-wschodniej znalazły się w radzieckiej strefie wpływów. W Bułgarii, Rumunii i na Węgrzech stosunkowo łatwo udało się wprowadzić Stalinowi komunistyczne rządy. W Czechosłowacji sympatie komunistyczne były dość silne już przed wojną, dlatego komuniści (choć nie osiągnęli większości w wyborach) weszli do nowostworzonego parlamentu, a potem dokonali zamachu stanu i bezwzględnie zlikwidowali opozycję. Najłatwiej komunizm został wprowadzony w Jugosławii, gdzie Jospip-Broz Tito doszedł do władzy na fali walki partyzanckiej z Niemcami, a kiedy zdobył jedynowładztwo, wykazał dużą niezależność i nie chciał poddać się całkowicie Stalinowi. Komunizmu udało się natomiast uniknąć Finlandii, Austrii i Grecji.
W 1946 roku pomiędzy wschodem i zachodem ostatecznie zapadła żelazna kurtyna, a dwa oddzielone od siebie bloki zaczęły prowadzić ze sobą zimną wojnę (powstały dwa opozycyjne pakty zbrojne: NATO i Układ Warszawski). W 1947 roku powstał „Kominform”, który nadzorował działania partii komunistycznych we wszystkich krajach satelickich Związku Radzieckiego.
Państwa bloku wschodniego podejmowały kolejne próby uniezależnienia się od Sowietów. W 1953 roku doszło do powstania robotniczego w NRD, w listopadzie 1956 roku miało miejsce powstanie na Węgrzech, w sierpniu 1968 roku zbuntowała się Czechosłowacja, w 1977 roku w Polsce powstał zalążek niezależnej opozycji demokratycznej – KOR.
Bardzo ważne znaczenie miała również działalność Kościoła katolickiego w Polsce, a zwłaszcza wybór Karola Wojtyły na papieża (16 październik 1978 roku). Jego pielgrzymka do Polski stanowiła iskrę nadziei dla Polaków i przyczyniła się do powstania Solidarności w 1980 roku. W tym czasie w Europie zachodniej również miały miejsce ważne zmiany.
W maju 1968 roku przez Francję przetoczyła się fala młodzieżowych ruchów kontestacyjnych. W Hiszpanii wraz ze śmiercią generała Franco, skończyła się epoka reżimu i przywrócono monarchię (na tron powrócił Juan Carlos z dynastii Burbonów).
Lata 1980 – 1989 to ostatnia dekada komunizmu w krajach Europy wschodniej. Rozpoczął ją stan wojenny w Polsce i próby zdławienia Solidarności. W 1985 roku władzę na Kremlu objął Michaił Gorbaczow, który zaczął wprowadzać stopniowe, liberalne zmiany zwane pierestrojką. W 1989 roku w Polsce miały miejsce obrady Okrągłego Stołu i odsunięcie od władzy komunistów. W tym samym roku runął mur berliński i zaczęła się nowa epoka w dziejach Europy.
Kalendarium najważniejszych wydarzeń
1. Koniec wojny i kształtowanie się nowej mapy Europy: 1945 - 1946
Luty 1945
– konferencja w Jałcie (polityczny podział Europy)
8 maja 1945
– kapitulacja Niemiec
Lipiec/sierpień 1945
– konferencja w Poczdamie
6 i 8 sierpień 1945
– zrzucenie bomby jądrowej na Hiroszimę i Nagassaki przez Amerykanów
1945
– podział Niemiec na 4 strefy okupacyjne
- powstanie ONZ z siedzibą w Nowym Jorku
2. Zimna wojna i socrealizm w krajach socjalistycznych: 1946 - 1955
1945 – 1947
– utworzenie komunistycznych rządów w Polsce, Rumunii, Bułgarii, na Węgrzech, w Czechosłowacji i w Jugosławii
1947
- powstanie „Konfimu”
1949
– powstanie Republiki Federalnej Niemiec z rządem Konrada Adenauera (zachód) i Niemieckiej Republiki Demokratycznej (NRD)
- powstanie NATO
1953
- śmierć Józefa Stalina
- powstanie robotnicze w NRD
- zamordowanie Berii (głównego współpracownika Stalina)
1955
-powstanie Układu Warszawskiego
3. Odwilż i „mała stabilizacja” w krajach socjalistycznych: 1956 - 1968
1956
- XX Zjazd KPZR w Moskwie i wygłoszenie referatu Nikity Chruszczowa „O kulcie jednostki i jego następstwach”
- odwilż w krajach satelickich Związku Radzieckiego (m. inn. Polski Październik)
- listopad – krwawe stłumienie powstania na Węgrzech
1961
- wzniesienie muru berlińskiego oddzielającego zachodnią i wschodnią część Berlina
1964
- objęcie władzy przez Leonida Breżniewa w Związku Radzieckim
3. Rok 1968 w Europie
- marzec – protesty studenckie w Polsce i antysemickie represje ludności pochodzenia żydowskiego
- maj – protesty młodzieżowe we Francji
- sierpień – „Praska Wiosna” – powstanie w Czechosłowacji i interwencja zbrojna Układu Warszawskiego
4. Lata 70. w Europie
1970
- grudniowa masakra na polskim Wybrzeżu
1975
- śmierć generała Francisco Franco w Hiszpanii i koniec frankizmu
1976
- KOR – początki opozycji demokratycznej w Polsce
1878
- wybór Karola Wojtyły na papieża
1979
- pielgrzymka Jana Pawła II do Polski
5. Ostatnia dekada komunizmu w Europie wschodniej: 1980 - 1989
1980
- sierpień – powstanie „Solidarności” w Polsce i zawarcie „porozumień sierpniowych”
1981
- wprowadzenie stanu wojennego w Polsce
1982
- objęcie kierownictwa KPZR przez Jurija Andropowa
1984
- przejęcie władzy w Związku Radzieckim przez Konstantina Czernienko
1985
- dojście do władzy Michaiła Gorbaczowa i początek pierestrojki w Związku Radzieckim
1989 - Jesień Ludów
- obrady Okrągłego Stołu w Polsce i pierwsze wolne wybory 4 czerwca (odsunięcie od władzy komunistów)
- maj: obalenie komunizmu na Węgrzech
- sierpień: protest Litwy, Łotwy i Estonii
- listopad: upadek muru berlińskiego
- grudzień: obalenie komunizmu w Bułgarii, „aksamitna rewolucja” w Czechosłowacji, egzekucja Nicolae Ceausescu w Rumunii
1990
- zjednoczenie Niemiec