Tło historyczne
W lutym 1945 roku odbyła się decydująca konferencja Wielkiej Trójki (Józef Stalin, Winston Churchill i Franklin Roosevelt) w Jałcie, na której ustalono przyszły podział Europy na strefę wpływów Związku Radzieckiego i strefę zachodnią. 8 maja 1945 roku hitlerowskie Niemcy podpisały akt kapitulacji, jednak nie był to koniec wojny, ponieważ wciąż walczył jeszcze sojusznik Niemiec – Japonia.
Na przełomie lipca i sierpnia pod Berlinem w Poczdamie odbyła się konferencja potwierdzająca wcześniejsze ustalenia zwycięzców oraz ostatecznie rozwiązująca kwestię polskich granic (przesunięcie daleko na zachód). Opór Japonii został ostatecznie przełamany przez atak jądrowy Stanów Zjednoczonych – 6 sierpnia na Hiroszimę, a 9 sierpnia na Nagassaki.
Niemcy zostały podzielone na 4 strefy okupacyjne: amerykańską, brytyjską, radziecką i francuską. Podział ten obowiązywał również w Berlinie. O ile jednak państwa zachodnie wycofały się po utworzeniu demokratycznego rządu Niemiec, o tyle wschodnia część Niemiec znalazła się w strefie wpływów radzieckich jako NRD (Niemiecka Republika Demokratyczna). Sam Berlin został podzielony na dwie części (wschodnią i zachodnią) oddzielone murem, wzniesionym w 1961 roku.
W 1945 roku powołano do życia ONZ – nową organizację działającą na rzecz pokoju na świecie.
Po II wojnie światowej Związek Radziecki przesunął swoją granicę na zachód, kosztem miedzy innymi Polski, Rumunii i Czechosłowacji. Pozostałe państwa Europy środkowo-wschodniej znalazły się w radzieckiej strefie wpływów. W Bułgarii, Rumunii i na Węgrzech stosunkowo łatwo udało się wprowadzić Stalinowi komunistyczne rządy. W Czechosłowacji sympatie komunistyczne były dość silne już przed wojną, dlatego komuniści (choć nie osiągnęli większości w wyborach) weszli do nowostworzonego parlamentu, a potem dokonali zamachu stanu i bezwzględnie zlikwidowali opozycję. Najłatwiej komunizm został wprowadzony w Jugosławii, gdzie Jospip-Broz Tito doszedł do władzy na fali walki partyzanckiej z Niemcami, a kiedy zdobył jedynowładztwo, wykazał dużą niezależność i nie chciał poddać się całkowicie Stalinowi. Komunizmu udało się natomiast uniknąć Finlandii, Austrii i Grecji.
W 1946 roku pomiędzy wschodem i zachodem ostatecznie zapadła żelazna kurtyna, a dwa oddzielone od siebie bloki zaczęły prowadzić ze sobą zimną wojnę (powstały dwa opozycyjne pakty zbrojne: NATO i Układ Warszawski). W 1947 roku powstał „Kominform”, który nadzorował działania partii komunistycznych we wszystkich krajach satelickich Związku Radzieckiego.
Państwa bloku wschodniego podejmowały kolejne próby uniezależnienia się od Sowietów. W 1953 roku doszło do powstania robotniczego w NRD, w listopadzie 1956 roku miało miejsce powstanie na Węgrzech, w sierpniu 1968 roku zbuntowała się Czechosłowacja, w 1977 roku w Polsce powstał zalążek niezależnej opozycji demokratycznej – KOR.
Bardzo ważne znaczenie miała również działalność Kościoła katolickiego w Polsce, a zwłaszcza wybór Karola Wojtyły na papieża (16 październik 1978 roku). Jego pielgrzymka do Polski stanowiła iskrę nadziei dla Polaków i przyczyniła się do powstania Solidarności w 1980 roku. W tym czasie w Europie zachodniej również miały miejsce ważne zmiany.
W maju 1968 roku przez Francję przetoczyła się fala młodzieżowych ruchów kontestacyjnych. W Hiszpanii wraz ze śmiercią generała Franco, skończyła się epoka reżimu i przywrócono monarchię (na tron powrócił Juan Carlos z dynastii Burbonów).
Lata 1980 – 1989 to ostatnia dekada komunizmu w krajach Europy wschodniej. Rozpoczął ją stan wojenny w Polsce i próby zdławienia Solidarności. W 1985 roku
