Stalinizm to okres rządów Józefa Stalina, który w Związku Radzieckim przypadł na lata 1929-1953. Jednocześnie mianem stalinizmu określa się pierwszy etap komunizmu w krajach Europy Wschodniej, jakie po II wojnie światowej znalazły się pod protektoratem Rosji Sowieckiej. W Polsce czas ten przypadał na lata 1948-1956.
Stalinizm w Związku Radzieckim
Po śmierci Włodzimierza Lenina do władzy w sowieckiej Rosji pretendowali dwaj główni kandydaci: Józef Stalin i Lew Trocki, obaj zasłużeni w czasie rewolucji bolszewickiej. Stalinowi udało się pokonać przeciwnika, wykluczyć go z partii i wydalić z kraju.
Stalin wprowadził rządy krwawego terroru oparte na licznych aresztowaniach, torturach, zsyłaniu do łagru i masowej śmierci. Jego polityka wewnętrzna w zakresie gospodarki zakładała nacjonalizację przemysłu i kolektywizację rolnictwa, w wyniku czego z głodu zmarło kilka milionów ukraińskich chłopów. Od 1934 roku Stalin prowadził czystkę w obrębie samej partii – liczne bezpodstawne procesy wysokich urzędników państwowych i oskarżenia o zdradę oraz współpracę z zachodnim wywiadem. Do 1940 roku udało mu się wymienić wszystkich członków partii na nową wierną gwardię, w tym też roku z jego rozkazu zamordowano w Meksyku Lwa Trockiego.
W czasie II wojny światowej Stalin wprowadzał podobne zasady na okupowanych terytoriach. 17 września radzieckie wojska wkroczyły do Polski i zajęły wschodnią część Rzeczpospolitej. Polscy oficerowie zostali aresztowani i umieszczeni w obozach w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku. Wiosną 1940 roku z rozkazu Stalina doszło do masowego mordu w lasach katyńskich na ponad 20 tysiącach polskich żołnierzy.
W sensie ideologicznym stalinizm ściśle wiązał się z tak zwanym kultem jednostki, a więc oddawaniem niemal boskiej czci osobie dyktatora, przedstawianego jako ojciec narodu i dobroczyńca ludzkości.
Stalinizm w Polsce
Stalinizm w Polsce przypadł na lata 1948-1956. Do 1948 roku komunistom udało się w pełni przejąć władzę (między innymi sfałszować wynik wyborów do Sejmu z 1947 roku) i zlikwidować opozycję. W 1952 roku została uchwalona nowa konstytucja, a Polska przyjęła nazwę Polska Rzeczpospolita Ludowa
W skład Biura Politycznego sprawującego rzeczywiste rządy w kraju wszedł oddelegowany przez Stalina Rosjanin ubrany w polski mundur – marszałek Konstanty Rokossowski (prawdziwe nazwisko: Iwan Grochow). W okresie tym komuniści rozprawili się z jednostkami wywodzącymi się z AK. Prowadzono bezwzględną kampanię propagandową przeciwko członkom Armii Krajowej, wielu z nich aresztowano, skazano na wieloletnie więzienie lub rozstrzelano (zwłaszcza z oddziałów Łupaszki walczących na Wileńszczyźnie).
W latach 1946-1949 pomiędzy Stalinem i Zachodem trwała zimna wojna, a więc wyścig zbrojeń. Stalin miał również zamiar zniszczyć Kościół katolicki w Polsce, tak jak to uczynił z prawosławną cerkwią w Rosji, ale nie mógł tego zrobić równie otwarcie ze względu na Watykan. Wielu księży zostało jednak aresztowanych, torturowanych, a nawet skazanych na śmierć pod zarzutem szpiegostwa. Samego prymasa Stefana Wyszyńskiego aresztowano w 1953 roku ze względu na odmowę podpisania zgody na ustawę, zgodnie z którą rząd miałby wskazywać kandydatów na stanowiska kościelne.
Stalin zmarł w 1953 roku, a w 1956 roku Nikita Chruszczow w referacie wygłoszonym podczas XX Zjazdu KPZR ujawnił zbrodnie dyktatora, co dało początek okresowi odwilży.
Stalinizm - znaczenie i skutki
Stalinizm był okresem krwawego terroru, którego ofiary szacuje się na około 30 milionów ludzi. Wszystkie działania polityczne, ekonomiczne i kulturalne miały na celu zniszczenie jednostkowej woli obywateli i wprowadzenie systemu totalitarnego, opartego na bezwzględnym posłuszeństwie władzy. Był to zatem okres masowych zbrodni, który zapisał się w powszechnej świadomości jako najbardziej krwawy i tragiczny etap komunizmu.