Przyczyny
Jesień Ludów to określenie politycznego przełomu, jaki dokonał się w 1989 roku w Europie środkowo-wschodniej, którego skutkiem było obalenie trwającego przez prawie 50 lat komunizmu, a następnie rozpad Związku Radzieckiego. Termin ten został wprowadzony jako analogia do Wiosny Ludów 1848 roku dla podkreślenia wyjątkowości owego wydarzenia w historii starego kontynentu.
Geneza wielkiego zrywu narodów wiąże się ściśle z powstaniem w Polsce w sierpniu 1980 roku Związku Zawodowego „Solidarność” pod wodzą Lecha Wałęsy. Związek ten niespodziewanie stał się opozycją demokratyczną i ruchem ogólnonarodowym, a w dalszej perspektywie doprowadził do odsunięcia komunistów od władzy. Po wprowadzeniu stanu wojennego w 1981 roku opozycja antykomunistyczna została jednak stłumiona i wydawało się, że już się nie odrodzi. Sygnał do zmian przyszedł ze Związku Radzieckiego, gdzie w 1985 roku doszedł do władzy Michaił Gorbaczow i zaczął wprowadzać stopniowy program pierestrojki. Jednocześnie wielki kryzys ekonomiczny lat 80. postawił Polskę na skraju bankructwa, dlatego komuniści zaczęli pertraktować z Solidarnością, co skończyło się obradami Okrągłego Stołu.
Przebieg
Z początkiem kwietnia 1989 roku odbyły się historyczne obrady Okrągłego Stołu, dzięki którym w Polsce mogły odbyć się pierwsze częściowo wolne wybory. Miały one zapewniać opozycji 35 % miejsc w parlamencie, jednak w obliczu druzgocącego zwycięstwa Solidarności stanowiły ostateczną klęskę komunistów. We wrześniu powstał koalicyjny rząd Tadeusza Mazowieckiego.
Wydarzenia te stały się sygnałem dla pozostałej części krajów uzależnionych od ZSRR do podobnych działań. W maju na Węgrzech doszło do otworzenia granicy z Austrią, a w październiku w wyniku obrad Trójkątnego Stołu nastąpiło porozumienie partii komunistycznej i opozycji ustalono przeprowadzenie wolnych wyborów. Nowym prezydentem wybranym w 1990 roku został Arpad Goncz.
23 sierpnia kraje bałtyckie: Litwa, Łotwa i Estonia utworzyły „bałtycki łańcuch” w proteście przeciw sytuacji swoich krajów, co przyczyniło się do odłączenia tych krajów od ZSRR w 1990 roku.
9 listopada doszło do tak spektakularnego wydarzenia, jak zburzenie muru berlińskiego, co stało się początkiem zjednoczenia Niemiec.
Na przełomie listopada i grudnia w Czechosłowacji miała miejsce aksamitna rewolucja. W efekcie tych zmian w grudniu obalono komunizm również w Bułgarii i w Rumunii. W tym ostatnim kraju aktem obalenia starego reżimu stała się egzekucja dyktatora Nicolae Causescu i jego żony 22 grudnia.
Skutki
Najważniejszym skutkiem Jesieni Ludów był rozpad Związku Radzieckiego w 1991 roku, który stał się ostatecznym końcem komunizmu w Europie. Dzięki temu wiele narodów mogło odzyskać poczucie godności i zbudować własną suwerenność. Po pięćdziesięciu latach zlikwidowano w Europie sztuczne podziały i zintensyfikowano proces globalizacji, czego najpełniejszym wyrazem jest idea powstania Unii Europejskiej.
Dla wielu krajów wyzwanie wolności, zwłaszcza w sensie gospodarczym stało się bardzo trudne, a hegemonia Rosji nadal utrzymuje się w stosunku do krajów takich, jak Białoruś czy Ukraina. Europa wschodnia wciąż musi gonić państwa zachodnie, jednak zdobycze 1989 roku pozostają niekwestionowanym dobrem.